5 Soruda Nijerya’da İslam
Dünyada İslam serimizde Afrika’nın en fazla Müslüman nüfus barındıran ülkesi Nijerya’dayız. Gündemimizden terör ve yoksulluğu ile eksilmeyen bu stratejik ülkede Müslümanların ve İslam’ın durumunu beş soruda anlatmaya çalışacağız.
Nijerya’da Müslüman Nüfus Ne Kadar?
200 milyon nüfusuyla Afrika’nın en kalabalık ülkesi olan Nijerya’da, Müslümanlar nüfusun yarıdan fazlasını oluşturmaktadır. Ancak Hristiyanların yönetimi ele geçirmek için nüfus sayımlarına müdahale etmesi nedeniyle sağlıklı bir rakam ve oran belirtmek mümkün değildir. Müslüman topluluklar ağırlıklı olarak ülkenin kuzeyinde konuşlansa da diğer bölgelerde de Müslümanların varlığı etkindir. Nijerya dünyada en yüksek Müslüman nüfusu barındıran beşinci ülke durumundadır. 250’den fazla etnik grubun yaşadığı ülkede, en büyük iki etnik grup olan Hausa ve Fulani topluluklarının neredeyse tamamı, üçüncü büyük etnik grup olan Yorubaların da yarısı Müslümanlardır.
İslam Nijerya’ya Ne Zaman Ulaştı?
İslamiyet Nijerya’ya 11. yüzyılda Müslüman tacirler vasıtasıyla ülkenin kuzey doğusundan ulaşmıştır. Kısa sürede Borno, Sokoto, Kano ve Kaduna gibi şehirler topluca İslam’a girmiştir.
İslam ülkenin güneyindeki topluluklara Mansa Musa liderliğindeki Mali İmparatorluğu döneminde kurulan ilişkiler sayesinde 14.yüzyılda gelmiştir. Başta ülkenin en büyük kabilelerinden Yoruba kabilesinden İslam’a girenler olmuş, zaman içinde güneydeki diğer kabileler de İslam’la tanışmıştır.
19. Yüzyılın başlarında büyük İslam alimi Osman Dan Fudyo’nun başlattığı Fulani Cihad’ı ve kızı Nana Asma’u’nun köy köy gezerek yaptığı çalışmalarla birlikte İslam Nijerya’nın her yerine yayılmaya başlamıştır. Ülke bağımsızlığına kavuştuktan sonra ise Fudyo’nun neslinden gelen Ahmadu Bello’nun gayretleri sonucunda İslam daha da güç kazanmıştır.
Tüm bu liderlerin olumlu ve sabırlı siyasetleri neticesinde yönetim halen Müslümanların elindedir.
Nijerya’da Bulunan Meşhur Camiler Hangileridir?
Nijerya’da binlerce cami bulunduğu gibi, Müslümanlar, temiz bir hasır serdikleri her yerde cemaatle namaz kılmaktadırlar. Yol kenarlarında sıklıkla cemaatle namaza duran müminler görmek mümkündür. Her şehirde kendine özgü bir mimari ile inşa edilen camilerden öne çıkanlar ise şunlardır:
Başkent Abuja’daki Abuja National Mosque ise dört minaresi ve altın rengi kubbesiyle son derece ihtişamlı bir camidir. Bünyesinde bir İslam Kültür Merkezi, Kütüphane ve Konferans salonu bulunduran Abuja National Mosque, vakit namazları dışında gayrimüslim halkın ziyaretine de açıktır. Nijerya Ulusal Kilisesi bu caminin tam karşısına inşa edilmiştir.
İslam şehri olan Kaduna’daki Sultan Bello Mosque, en büyük ve en eski camilerden biridir. Bir diğer İslam şehri Kano’daki Bashir Uthman Tofa Mosque ve 20.000 kişilik kapasitesiyle İlorin Central Mosque mimarisi ile ülkenin en dikkat çeken camilerindendir.
Nijerya’nın Öne Çıkan Müslüman Şahsiyetleri Kimlerdir?
Kıtanın en büyük ülkelerinden biri olan Nijerya’nın tarihten günümüze yetiştirdiği Müslüman şahsiyetlerin tamamını bu yazıya sığdırmamız imkansız olur. Bu nedenle, kıtada İslam’ın yayılmasında büyük emeği olan isimlerden yalnızca birkaçını size tanıtacağız.
Bu isimlerinin başında Sokoto halifeliğini 1804 yılında kuran ve ilk Sokoto Halifesi olan Osman Dan Fudyo gelmektedir.
Osman Dan Fudyo, doğup büyüdüğü şehirden kovulmasının ardından başlattığı cihat ile Fulani ve Hausa kabilelerinden kendisine destek verenlerden bir ordu oluşturmuş, önce memleketi Gobir’i sonra da Sokoto, Kano, Katsina ve diğer büyük şehirleri kuşatmıştır. 1815 yılına kadar süren bu fetihlerin ardından Nijerya’nın ve Kamerun’un kuzeyinde kurulan Sokoto halifeliği, bölgede Senegal, Mali ve Çad gibi İslam devletlerinin kurulmasına da etki etmiştir.
İyi bir dini lider ve siyasetçi olmanın ötesinde, kıymetli bir mütefekkir olan Osman Dan Fudyo, hayatını kaybedince, oğlu Muhammed Bello kardeşi Abdullahi ile yönetimi devralmış ve görevlerinin sonlarına doğru halifeliği Batı Afrika’nın en kalabalık devleti haline getirmişlerdir.
Gerek Dan Fudyo, gerekse oğulları yazdıkları şiirler ve düz yazılarla halklarının entelektüel gelişimine de katkıda bulunmuşlardır. Bilgiye ve ilime verdikleri değer, kendilerinden sonra gelen nesiller tarafından halen hayranlıkla anlatılmaktadır.
Osman Dan Fudyo henüz yirmili yaşlarda iken etrafını bilgilendirmeye, İslam hakkında öğrendiklerini öğretmeye başlamıştır. Hausa ve Fulani dillerinin yanı sıra çok iyi bildiği Arapça sayesinde, bölgede çok sayıda insana ulaşmakta zorlanmamıştır. İslami konularda derin araştırmalar yapıp, halkını bilgilendirmek için kitaplar yazmıştır.
Kendisi Maliki mezhebine bağlı olsa da, öğretileri tüm mezhepleri kucaklamıştır. Halkın tasavvufa bakış açısındaki eksikleri tespit ederek, önce fıkıh ilminde bilgi edinip, tasavvuf uygulamalarını şeriat sınırları içinde uygulamaları gerektiğini öğretmiştir. Dan Fudyo, bilgiyi paylaşmanın imanla eş değer önemde olduğuna inanmıştır.
Afrikalı kadınların, ev işleri ve çocuk bakımı dışında bir alanının olmadığı bir dönemde, Osman Dan Fudyo gibi ilim ehli bir dava adamının kızı olarak yetişen Nana Asma’u; çok küçük yaşta kazandığı donanım ve eğitim sayesinde binlerce kadının hayatını değiştiren çok önemli bir figürdür.
İslam hukuku Kur’ân ve Hadis ilimlerinde eğitim görmüş, Yunan ve Latin Edebiyatını da okumuş bir öğretmen bir öncü şahsiyet olan Asma’u, Arapça dahil dört dili akıcı bir şekilde konuşup yazabilmekteydi.
Bir araya gelmek anlamına gelen “Yan taru” ismini verdiği sistem sayesinde, yalnız doğup büyüdüğü bölgedeki kadınların eğitimiyle ilgilenmekle kalmayıp, köy köy gezerek tüm genç kız ve kadınları eğitmek için var gücüyle çabalamıştır. “Jaji” adı verilen kadın öğretmenlerle oluşturduğu bu sistem sayesinde, bilgiye hiçbir şekilde ulaşma şansları olmayan kadınlar için umut ışığı olmuştur.
Asma’u; “Kim ki Muhammed’i sever o halde, Müslüman topluluğun hizmeti ve çıkarı için çalışmalıdır” diyerek, karış karış gezdiği topraklarda İslam’ı anlatmıştır.
Nijeryalı Müslümanların Yüzleştiği Sıkıntılar Nelerdir?
Nijeryalı Müslümanların ülkenin geri kalan nüfusuyla birlikte ortak problemi yoksulluktur. Ülke petrol zengini olmasına karşın, halkın büyük çoğunluğu açlık sınırının altında yaşamaktadır. Karnını doyuramayan kimi Müslüman topluluklar, gıda ve diğer yardımları kullanarak misyonerlik çalışmaları yapan grupların hedefi haline gelmekte ve dinlerini değiştirmektedirler.
İslam’ın yüzyıllardır varlığını koruduğu ülkede, başta Fountain University, Crescent University ve Al Hikmah University gibi çok sayıda İslam üniversitesinin yanı sıra ülke genelindeki diğer üniversitelerde de İslami İlimler bölümü mevcuttur. Fakat bu imkânlara ulaşabilen Müslüman sayısı ülke geneline kıyaslandığında son derece azdır. Nitekim fakirliğin bir neticesi olarak eğitimsizlik, Müslüman nüfusun yaralarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Müslümanlar arasında okuryazarlık oranı, Hristiyan nüfusa kıyasla çok daha düşüktür. Gerek eğitimsizlik gerekse eğitim için gereken materyallerin olmayışı, İslam’ı anlatma ve öğrenme noktasında da Müslüman toplumun sıkıntı yaşamasına neden olmaktadır.
Boko Haram terör örgütünün ülkede yarattığı olumsuz ve korku dolu atmosferde Müslümanlar çok yönlü bir yaşam mücadelesi vermektedir. Bilhassa Kuzey Nijerya’da yaşanan terör en fazla kız çocukları kaçırılan aileleri etkilemektedir. Zaman zaman mezhep (Sünni-Şii) çatışmaları, kimi zaman da camilere düzenlenen terör saldırıları yüzünden ülkenin kuzeyinde kaos eksik olmamaktadır. Elbette ülke nüfusunun diğer yarısını oluşturan Hıristiyanlarla barış içinde yaşanan bölgeler ve iki dinin birlikte gerçekleştirdiği çeşitli çalışmalar bulunmaktadır. Ancak Nijeryalı Müslümanlar en büyük sıkıntılarının marjinalleştirilmek olduğunu dile getirmektedirler. Gerek siyasi ortam, gerekse Boko Haram terör örgütünün varlığı, siyasete ve teröre yönelik eleştirilerin İslam dinine ve Müslümanlara yönelmesine yol açmaktadır. Eğitimsiz Müslümanların bilinçsizce yaptıkları hatalar ve Müslüman nüfusun yoksulluğu da ülke genelinde İslam’a bakış açısını olumsuz etkilemektedir. Müslüman Nijeryalılar hem kendi ülkelerinde hem de dünya genelinde artan İslamofobinin birer hedefi haline gelmektedirler.
Kaynaklar
- pulse.ng/lifestyle/food-travel/the-most-beautiful-mosques-you-would-find-in-nigeria/08fq10p
- islamansiklopedisi.org.tr/nijerya
- rpl.hds.harvard.edu/faq/islam-nigeria
- unicef.org/nigeria/water-sanitation-and-hygiene
Okur, yazar ve çizer.
