Değerler Eğitiminde Ailenin Rolü: Değerlerin Yaşatılması

Ebeveyn-Çocuk serimiz için çıktığımız bu yolda ilk olarak Cennet Yuvamızda mutlu bir aile ortamı yaşatmak ve bu ortamı sağlamak için neler yapabileceğimize değindik. Değerler Eğitimi yolculuğumuzun ikinci durağında bu sefer değerlerin aile ortamında yaşatılması ve çocuklara aktarılmasına temas edeceğiz.

Değerler Nedir?

Değerler, bir olay hakkındaki tutumumuzu etkileyen ilkeler bütünüdür. Tanımı biraz daha açalım. Yaşadığımız olaylar ve fikirler hakkında olumlu ve olumsuz değerlendirmelerimiz oluyor. Bu değerlendirmelerimiz hoşlandıklarımızı ve hoşlanmadıklarımızı meydana getiriyor. Söz gelimi dürüstlük kavramını iyi ve hoş buluyor, olumlu olarak tanımlıyorsak bu kavram önem verdiğimiz bir değer oluyor. Aslında iyi, hoş, önemli, olumlu bulduğumuz değerleri aile ortamına taşıyoruz.

Değerleri Aile Ortamına Taşımak

Değerler, birincil olarak ailede öğretilir. Yapılan araştırmalara göre çocuklara değerlerin öğretilmesinde okul öncesi dönem önemli sayılmaktadır. Dolayısıyla bu yaş aralığında değerlerin eğitimi ve öğretilmesi çocuğun kişilik yapısını olumlu yönde etkilemektedir. Değerleri öğretirken rol-model olmak, oyunu araç olarak kullanmak, şefkat dilini benimsemek, somutlaştırarak anlatmak yardımcı olacaktır.

Rol-Model Olmak

Çocukların en güzel öğrenme yollarından birisi gözlem ve taklittir. Çocuk, ebeveynini gözlemler ve hayatına geçirir. Bu yüzden ebeveynlerin, çocuğa değerlerin öğretiminde iyi rol-model olması gerekmektedir. Model olmada net ve anlaşılır olmak çocuğun değerleri daha iyi kavramasını sağlar. “Dışarıda arkadaşlarınla oynamak istediğini biliyorum. Oyuncaklarını topladıktan sonra dışarı çıkabilirsin.” Örnekteki cümlede olduğu gibi net ve anlaşılır olmak sorumluluk değerini daha iyi anlamlandırmasına yardımcı olur. Kurulan cümlelerde netlik, anlaşılırlık, yaşa uygunluk, yapılması istenen değerin amacını yansıtmak etkili olacaktır.

Paylaşım değerinde rol-model olurken; ebeveynlerin birbirlerine teşekkür etme, takdir etme vb. pekiştireçleri kullanmaları faydalı olacaktır. Ayrıca adalet değerini öğretirken öncelikle kendimizi gözden geçirmeliyiz. “Ben adilce davranıyor muyum?” sorusunu önce kendimize sorarak rol-model alınacak davranışımızı gözden geçirebiliriz.

Oyun Aracılığı ile Öğretmek

Çocuklar için oyun; keyifli vakit geçirme anıdır, ona dünyayı tanıma imkânı sağlar. Oyun, çocukların kişiliğini bütünüyle etkiler. Etkili bir öğrenme aracı olduğundan, değerler oyun aracılığı ile çocuğa aktarılabilir.

Paylaşma değerini öğretmek için alma-verme oyunu oynanabilir. Karşılıklı olarak oyuncaklar birbirlerine verilebilir. Çocuk bu oyun ile paylaştığı bir nesnenin kendisine dönebileceğini, eksilmeyeceğini ve paylaşma ile birlikte karşılıklı güvenin kurulduğuna şahit olacaktır.

Hoşgörü değerini öğretmek için hoşgörülü ve hoşgörülü olmayan kişiler ile ilgili hikâyeler, masallar okunabilir. Dramalarla veya tiyatral oyun şeklinde çocuğun bizzat o değeri deneyimlemesi ve içselleştirmesi sağlanabilir.

Şefkat Dilini Tercih Etmek

Şefkat denince akla gelen ilk kişi Efendimiz (sav)’dir.  O; şefkatli bir baba idi. O; Zeynep’ini, Fatıma’sını, Hasan’ını, Hüseyin’ini öpüp koklarken gelmiş gelecek tüm çocukları öpüp kokluyordu. İslam fıtratı üzerine doğmuş, doğacak tüm çocukları. ¹

O; bu duygunun en güzel temsili, en güzel örnek kaynağıydı. Ebeveynler şefkati O’nun hayatından öğrenebilir ve örnek alabilirler. Diğer peygamberlerden Hz. İbrahim(as)’ın “Babacığım”, Hz. Nuh(as)’ın “Oğulcuğum”, Hz. Lokman(as)’ın “Yavrucuğum” hitapları da sevgi, merhamet ve şefkat manaları barındırır.²

Bizler de eleştiri, sesi yükseltme yerine şefkat duygusunu hissettirecek ifadeleri nazikçe, yumuşak bir ses tonu ile dile getirmeliyiz.

Somutlaştırarak İfade Etmek

Değerleri, sade ve anlaşılır örnekler üzerinden anlatmak, çocuğun kavramları somutlaştırarak anlamasına yardımcı olacaktır. Bu örnekler; resim, masal, çizgi filmler eşliğinde aktarılabilir.

Mesela sevgi değerini anlatırken kalp çizmek ve kalbin içerisine çocuğun sevdiği şeyleri yazmak, masallarda hayvanlar aracılığı ile aktarılmak istenen değeri oluşturmak hem daha anlaşılır olmasını sağlayacak hem de ders çıkarmasına yardımcı olacaktır. Bu şekilde çocuğun anlamlandırma, yorumlama gelişimi de hızlandırılmış olur.

Aile içerisinde nelere değer verildiği, çocuğun hayatında nelere değer vereceğini belirler. Edinilen davranış ve alışkanlıklar çoğunlukla hayat boyu devam eder. Değerler için gösterilen çabada da belirtilen önermeleri dikkate almak çocuğun doğru bir kişiliğe ulaşmasına, doğru bir davranış ve alışkanlık biçimi edinmesine destek olacaktır inşaallah.

Kaynaklar

1. Suruç, Salih. Peygamberimizi Nasıl Anlamalı Çocuklarımıza Nasıl Anlatmalı(2017).
2. Kayacan A., Denizer N., Gelecek Nesillerin İnşasına Işık Tutması Bakımından Kur’an’da Bahsi Geçen Ebeveynler ve Çocuklarına Yaklaşımları, Pamukkale Üniversitesi, 2021.