İslam Şehirleri: Prizren

Prizren, Kosova’nın güney bölgesinde yer alan eski bir Osmanlı şehri, özünde Arnavut ama Müslümanlığı Türk kimliği altında yaşayan bir yer. Bu bakımdan İslam şehirleri serimizin bu haftaki durağı Kosova-Prizren oldu. İyi okumalar.  

Prizren İsmi ve Şehir Kuruluşu

Prizren var olduğundan beri farklı farklı isimlerle adlandırılır. Bazı dil bilimcilere göre Prizren ismi, “büyük kale, zengin şehir, güçlü şehir” anlamlarına gelirken Osmanlı kaynaklarında “Pürzerrin, Perzerrin, Pürzen, Zerrin” gibi adlarla anıldığını görürüz. “Pri”, şehirleşme anlamı taşıyan bir terim, “Zerrin” ise altınlaşmış anlamı taşıyan ikinci bir terim ve böylece Prizren isminin “zengin şehir, güçlü şehir” gibi anlamlara geldiği kolaylıkla varsayılır.

Prizren şehrini incelemeye aldığımızda, köklü bir geçmişi olduğunu ve birden fazla medeniyete ev sahipliği yaptığını görürüz. Coğrafî olarak Avrupa kıtasının Balkan ülkeleri içinde buluna Prizren’i ilk keşfeden ve yerleşen Romalılardır. Romalıların buraya göz dikmesinin en büyük sebebi; Balkanları Adriyatik Denizine bağlayan tek yolun Priene’den geçmesidir. Zaten Prizren’i Prizren yapan da, Adriyatik Deniz’i gibi bir zenginliğin parçası olmasıdır. Prizren, bağımsızlığını kazanana kadar, tarih boyunca Romalılar, Hunlar, Sırplar, Osmanlılar gibi güçlü yönetimler arasında el değiştirmesinin önemli nedenlerinin başında bu sebep gelir.

Balkanlarda Bir Osmanlı Şehri; Prizren

Osmanlılar Prizren’e gelmeden önce şehir, Sırpların elinde uzun yıllar kalmaya devam eder. Osmanlıların rotasını Balkanlara çevirmesiyle Prizren’nin seyri değişir. 1389 yılında yapılan I. Kosova savaşında I. Murad ve ordusuna mağlup olan Sırplar, şehri Osmanlılara devreder. Şehre ilk olarak her ne kadar I. Murad zamanında girilse de, şehir tam manasıyla Fatih Sultan Mehmet zamanında Osmanlıların eline geçer. Osmanlıların bu topraklardaki hâkimiyeti dört asır sürer. Bu sürede iskân politikası gereği, Anadolu’dan binlerce aile Balkanlara yerleştirilerek Prizren ve beraberindeki diğer Balkan şehirleri Türkler için yeni bir vatan olur. Müslümanlar, Hristiyanlar hep bir arada yaşarlar. Osmanlılar burada bulunduğu süre zarfında toplamda 37 cami inşa eder. Bunun yanında köprü, hamam, çeşme gibi mimari eserler de Prizren’e kazandırılır.

Osmanlının Kosova’daki İlk Eseri, Namazgâh Camii

Namazgâh ya da halk arasında Kırık Camii ismiyle bilinen bu yapı, Prizren’de ilk Osmanlı eseri olma özelliği taşıyor. Osmanlılar şehri feth ettiğinde, ordunun namazı aksamasın düşüncesiyle bizzat Fatih Sultan Mehmet’in emri ile bu cami kısa sürede inşa edilir ve Fatih Sultan Mehmet ordusu ile birlikte ilk Cuma namazını burada kılar. Osmanlıların Balkanlardan çekilmesini fırsat bilen Sırplar, şehre yerleşince ilk işleri Namazgâh üzerinde değişiklik yapmaktır. Bundan sonra uzun bir süre sahipsiz kalan Namazgâh, günümüzde sadece tarihi bir miras olarak korunur.

Fethin Nişanesi Olan Fethiye Camii

Fatih Sultan Mehmet Prizren’e gelir gelmez birçok değişikliğe imza atar. Bunların en başında mimarî eserlerin şehre kazandırılmasıdır. Rivayet edildiğine göre Prizren ve beraberindeki diğer şehirler feth edilene kadar II. Mehmet üç ay burada kalır ve bir Cuma namazı sonrası Prizren’in en büyük Ortodoks kilisesi olan Sv. Bogorodica‘yı camiye dönüştürülmesi için talimat verir. Fetih nişanesi olan bu yapıya Fethiye Camii adı verilir. Eser, uzun yıllar cami olarak hizmet vermiş, Osmanlıların şehri terk etmesi ardından da tekrar kliseye çevrilmiştir.

Hayatta Kalmayı Başaran Camisiz Minare

Osmanlı’dan kalma mimarî eserlerden bir diğeri Arasta Camii’dir. Prizren’de savaşlar esnasında ve sonrasında tahrip olan onlarca eser olmuş, Yugoslavya hükûmeti döneminde diğer eserlerle birlikte bu cami de yıkılıp yerine yeni binalar inşa edilmiş. Caminin bir tek minaresi günümüze kadar ayakta kalmayı başarmış.

Varlığı Huzur Veren Taş Köprü

Rivayetlere göre, Yemen Fatihi olan Sinan Paşa’nın babası Ali Bey’in kurduğu vakıf tarafından Balkanlarda yaptırdığı sayılı köprülerden birisidir. Dağ eteklerinde ve nehir kıyısında kurulan bu köprü, şehir estetiğine bir hayli uyumlu olup, Prizren’in Osmanlı’dan kalma önemli sembollerindendir. Bugün canlılığını kaybetmeyen köprü, şehre gelen turistlerin odak noktası olmaya devam ediyor.

Prizrenlilerin Buluşma Yeri, Tarihi Çeşme

Kosova’da Osmanlı’dan kalma toplam 150 çeşmenin olduğu söylenir. Bunlardan biri Prizren’in göbeğinde bulunan tarihî Şadırvan Çeşmesidir. Çeşme, şehrin meydanında yapıldığı için hem o zamanda insanların çevresinde dinlenip su içtikleri olması bakımından hem de bugün insanların buluşma yeri olması bakımından ayrı bir öneme sahiptir. Ayrıca çeşmeden su içenin tekrar Prizren’e geleceği halk arasında yaygın bir inanıştır.

Kültür Merkezi, Tarihî Gazi

Gazi Mehmet Paşa Hamamı, Osmanlının en ihtişamlı dönemlerinde Prizren’de inşa edilen tarihî bir hamamdır. 1926 yılına kadar aktif bir şekilde hizmet vermeye devam etmiş, 1944 yılında tamamen kapatılmıştır. Gazi Mehmet Paşa Camii ile aynı ismi taşıyan yapı, kadınlar ve erkeler ayrı olacak şekilde iki bölümden tasarlanmıştır. Osmanlının Balkanlarda önemli bir yansıması olan bu hamam, günümüzde yalnızca kültürel etkinliklere ev sahipliği yapmaktadır.