Osmanlı’da Yaşamın Merkezi Külliyeler: Süleymaniye Külliyesi

Külliyeler günümüzde ziyaret edilecek tarihi bir mekan konumunda olsa da yapıldıkları dönemde toplumsal hayatı içerisinde yaşatan sosyalleşme mekanlarıydı. Bu mekanlar yapıldığı dönemin sanat ve mimari açıdan en zirve yapılarıydı. Osmanlı’da Yaşamın Merkezi: Külliyeler serisinde bu yazımızda sizlerle birlikte İstanbul’un en yüksek tepelerinden birinde kurulan Süleymaniye Külliyesini inceleyeceğiz. Keyifli okumalar.

Süleymaniye Külliyesi Kanuni Sultan Süleyman’ın isteği üzerine Mimar Sinan’a yaptırıldı. Mimar Sinan bu külliyeyi “kalfalık eserim” olarak tanımlar. Arşiv belgelerine bakıldığında külliyenin inşası için öncelikle arazi belirlendi. Beyazıt’tan başlayan külliyenin sınırları Vefa semtini de içine alacak şekilde tasarlandı. Sınırları belirlenen külliyenin temelleri ise 13 Haziran 1550 tarihinde atıldı. Kanuni Sultan Süleyman’ın da bulunduğu temel atma töreninde şeyhülislam Ebussuud Efendi gelenek olduğu üzere ilk taşı temele yerleştirdi ve külliyenin inşasına başlandı. 

Payitaht İçerisinde Küçük Bir Şehir

Mimar Sinan külliyenin planını inşaat başlamadan önce tasarlamıştı. Külliye tamamlanınca nasıl görüneceği, nasıl bir manzarayla karşılaşılacağını çizimleriyle belirlemişti. Süleymaniye Külliyesi inşa edilirken yalnızca ibadethane odaklı ilerlenmemiş, toplumun diğer ihtiyaçlarını karşılayacak bir şekilde planlanmıştı. Süleymaniye civarında yaşan halk için adeta küçük bir şehir olarak dizayn edildi. 

Hızlı ilerleyen külliye inşaatının merkezinde cami bulunuyordu. Mimar Sinan cami etrafında ”U” şeklinde sıralanan diğer yapıların olduğu bir plan hazırlamıştı. 64 dönüm araziyi kaplayan külliye içerisinde medreseler, tıp medresesi, şifahane, darülhadis, darülkurra, sıbyan mektebi, çarşı ve dükkanlar, han, hamam ve türbeler yer alıyordu. Külliye içerisinde bulunan yapılar tamamlandıkça şerbet ve bahşişler dağıtılıyordu. Evliya Çelebi Süleymaniye Külliyesi inşaatında yaklaşık 3000 kişinin hizmet verdiğini yazar. Binlerce işçinin hummalı çalışması sonucu Süleymaniye Külliyesi temel atıldıktan tam yedi yıl sonra 15 Ekim 1557 yılında tamamlandı ve faaliyete geçirildi.

Kapısı Herkese Açık Bir Külliye

Külliye içerisinde bulunan medreselerde okuyan öğrencilerin her türlü ihtiyacı karşılanıyordu. Öğrencilere burs verilir, giyim, yemek ve barınma gibi temel ihtiyaçları külliyede çözüme kavuşturulurdu. Bu imkan öğrencilerin ihtiyaçlarını düşünmemeleri, yalnızca ilim ile hemhal olmalarını sağladı.

Külliye içinde bulunan bir diğer medrese ise tıp medresesiydi. Tıp medresesinde eğitim gören talebeler daha sonra külliyedeki şifahanede uygulamalı derslerini yapıyordu. Buradaki şifahanede ayrım yapılmaz, herkes ücretsiz şekilde tedavi edilirdi.

Her biri 75 metre uzunluğundaki dört minareye sahip cami ise kandiller ile aydınlatılıyordu. Mimar Sinan aydınlatma için kullanılan kandillerden çıkacak islerin bir noktada toplanacağı bir sistem geliştirdi. Kandillerden çıkan isler “is odasında” toplanıyor sonrasında bu islerle kullanılmak üzere mürekkep yapılıyordu.

Mimar Sinan’ın İmzası

Külliye içerisinde diğer birimlerin yanı sıra türbeler de mevcuttu. Mimar Sinan’ın türbesi de Süleymaniye Cami’nin sağ alt kısmında kalır. Türbenin burada bulunmasının sebebi ise sanatçıların eserlerinin sağ alt kısmına imza atmalarıydı. Mimar Sinan “kalfalık eseri” olan Süleymaniye Külliyesi’nin sağ alt kısmına kendi türbesini koyarak bu şekilde imzasını atmıştı. Külliye içerisinde Kanuni Sultan Süleyman, Hürrem Sultan ve dönemin önemli isimlerinin de türbeleri bulunuyor.

Süleymaniye Külliyesi Osmanlı mimarisinin simge yapılarının başında geliyor. 16. yüzyılın en büyük mimari yapısı olarak kabul ediliyor. Külliyenin büyük ve ihtişamlı olması ise ihtiyaçların tümünün karşılanacağı birimleri barındırmasıyla dönemi için büyük önem arz eder. Külliyede bulunan medreseler bugün Süleymaniye Kütüphanesi olarak hizmet veriyor.

Kaynakça:

• Türkiye Diyanet Vakfı. (2000).  Süleymaniye Cami ve Külliyesi Maddesi. (Selçuk Mülayim,  Dü.) TDV İslam Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/suleymaniye-camii-ve-kulliyesi Erişim Tarihi: 08.10.23 
• Kan, T.  (2014).  İstanbul Süleymaniye Külliyesi Örneğinde Külliyeler İçin Bir Yönetim Modeli Önerisi. Tasarım-Kuram Dergisi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/208065   Erişim Tarihi: 08.10.23
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültürel Mirası Koruma Müdürlüğü: Süleymaniye Külliyesi: https://kulturelmiras.ibb.istanbul/suleymaniye-kulliyesi/  Erişim Tarihi: 08.10.23