Ramazan Söyleşileri: Bosna Hersek’te Ramazan
Farklı ülkelerde mübarek Ramazan ayının nasıl yaşandığını ele aldığımız Ramazan Söyleşileri serimizin bu seferki konusu: Bosna Hersek’te Ramazan
Öncelikle kısaca sizi tanıyabilir miyiz?
Adım Sumeja Pivic. Bosna’lıyım ve 24 yaşındayım. Ortaokulu ve imam hatip lisesini Bosna’da okudum. Şu an Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde 4. sınıftayım. Mezun olduktan sonra eğitimime Bosna’da devam etmek istiyorum inşallah.
Mübarek Ramazan ayı yaklaşıyor. Ve bu yıl Bi’ Dünya Haber ile farklı ülkelerde Müslümanlar Ramazan’ı nasıl karşılıyor diye bir seri başlatmak istedik. Bosna’da Ramazan sevinci nasıl oluyor?
Bosna’da Ramazan sevinci, Ramazan’dan çok önce başlar ve hissedilir. İnsanlar Ramazan ayını en güzel şekilde karşılamak için özel hazırlıklar yaparlar ve buna çok önem verirler. Recep ve Şaban ayında nafile oruçları tutmaya başlarlar ve ibadetlerine daha fazla özen gösterirler.
Ramazan yaklaştığında evlerde ve camilerde büyük temizlikler yapılıyor. İftarlar için alışveriş yapılıyor. Ramazan’dan bir gün önce ilk teravih namazına herkes katılmaya çalışıyor. Minarelerdeki ışıklandırılıyor. Fırınlardan ilk somunların kokuları geliyor. Ramazan sevinci çok güzel yaşanıyor ve hissediliyor Bosna’da.
Pandemiden dolayı Ramazan ayında neler değişti? Ve pandemi öncesi Ramazan ayı nasıl geçiyordu? Normal şartlarda Bosna’da Müslümanlar arasında Ramazan nasıl yaşanır?
Pandemiden dolayı Ramazan eskisine göre çok farklı oluyor. Normal şartlarda Ramazan ayı Bosna’daki Müslümanlar için çok güzel ve dolu geçiyordu. Camiler mukabele vakitlerinde dolu olurdu. Teravih namazları cemaatle kılınırdı. Büyük iftarlar hazırlanırdı. Ramazan’ı özel kılan şey de, bu beraber yapılan ibadet ve aktivitelerdi. Bosna’da insanlar birbirleriyle Ramazan sevinci ve heyecanını paylaşmayı severler. Pandemiden sonra bazı kısıtlamalar nedeniyle bunlar maalesef mümkün olmadı. Geçen yıl olduğu gibi bu yıl da teravih namazları cemaatle kılınmayacak. Mukabeleler insanlar katılmadan sadece imamlar tarafından okunacak. Ortak iftarlar da hazırlanamayacak. Herkes kendi evinde ve ailesiyle bu Ramazan’ı geçirecek. Her ne kadar hepimiz eski Ramazanları ve aktiviteleri özlüyorsak da bu yıl da insanlar, her zamanki gibi aynı hazırlıkları yapıyor ve Ramazan’ı heyecanla bekliyor.
Bosna’da Ramazan’a özel olarak yapılan neler var? Bizde pide, güllaç ya da Ramazan davulcusu var. Normalde olmayıp Ramazan’da hayatınıza giren bu tarz değişik örnekler var mı?
Evet bizde de böyle örnekler var. Sadece Ramazan’da yapılan özel “somun”lar var. Somun hem şekliyle hem tadıyla pideye çok benziyor. Ayrıca “topa” denilen, süt, kaymak, tereyağ ve peynirden yapılan bir yemek de Saraybosna’da Ramazan geleneklerinden biri. Topa her akşam yapılabilir ve iftar onunla açılır. Bu Saraybosna’ya özel bir gelenek. Birçok şehirde iftar vaktinde top atılıyor. Ve böylece iftar vaktinin geldiğine haber veriyor. Ayrıca iftar vakti geldiğinde minarelerde ışıklar açılıyor ve imsağa kadar açık kalıyor. Çocuklar iftardan biraz önce camlarından ya da sokaklardan minarelere bakıp ışıkların açılmasını bekliyorlar. Ve evlerine koşarak ailelerine haber veriyorlar. Bu çocukların en sevdikleri aktivite. Ayrıca imkanı olan her aile evinde büyük iftarlar hazırlıyor. Mesela bir iftar komşular için yapılır. Başka bir günde akraba ya da arkadaşlar için yapılabilir. Benim de Ramazan’da en sevdiğim adetimiz bu. Bazı aileler de bu iftarlardan birine imamı da çağırırlar. İmam yasin ve duayı okur, iftardan sonra da ayrılır.
Duyduğum kadarıyla Saraybosna’da hanımların yaptığı özel bir mukabele geleneği varmış ve bu 12 yıldır sürüyormuş. Onunla ilgili biraz bahsetmek ister misiniz? Erkeklere yönelik böyle mukabele programları oluyor mu?
Evet Saraybosna’daki bu özel mukabele Bosna’da bayan hafızların yaptığı tek mukabeledir. Bu mukabele 1992 yılındaki savaşın öncesinde de yapılıyordu. Fakat savaş sebebiyle birkaç yıl ara verildi. Geçtiğimiz yıllarda bu mukabele tekrar başlamıştı. Kadınların yaptıkları mukabeleler, erkeklerin yaptıkları mukabeleler kadar yaygın olmasa, da Bosna’da mevcut. Bu mukabeleleri imam hatip ve ilahiyat okuyan ya da Kur’an’ı iyi okuyabilen kızlar ve kadınlar yapıyorlar. Ama diğerlerden farklı olarak Saraybosna’daki bu mukabeleyi sadece hafız olan hanımlar okuyorlar. Onun özelliği bu. Erkeklerin yaptıkları mukabeleler tabii ki çok daha yaygın. Büyük şehirlerde sadece hafızların okudukları mukabeleler de var.
Siz Ramazan’ı hem Türkiye hem de Bosna’da yaşadınız. Sizce Türkiye ile Bosna arasında Ramazan ayında ne gibi benzerlikler ve ne gibi farklılıklar var? Türkiye’de geçirdiğiniz ilk Ramazan’da, bu bizde farklıydı dediğiniz bir şey oldu mu?
Türkiye ile Bosna arasında Ramazan ayında çok büyük farklılıklar yok bence. Gündüz mukabeleler okunuyor, gece teravih namazları kılınıyor. İftar ve sahurlar aynı şekilde geçiyor. Ben aslında Ramazan’ı ne kadar benzer şekilde geçirdiğimize şaşırdım. Kendi evimde gibi hissettim diyebilirim. İstanbul’da Ramazan’ı geçirmek en güzel ve unutmayacağım tecrübelerden biriydi.
Sonradan Müslüman olan Bosnalı arkadaşlarınız var mı? Onlar Ramazan’ı nasıl geçiriyorlar?
Sonradan Müslüman olan bir arkadaşım yok, bu konuda bir bilgim yok maalesef.
Kadir Gecesi Bosna’da nasıl geçiriliyor?
Kadir Gecesi için camilerde teravih namazından sonra özel programlar yapılıyor. Camiler o gece dolu olur. Programda Kur’an, zikir ve ilahiler okunur. Sonra imamlar Kadir Gecesi’nin önemi ve özelliği hakkında konuşurlar. Programa gelen herkese şerbet, şeker, tatlı ya da başka bir şey dağıtılır. Program bittikten sonra herkes evine döner. Ve bu mübarek geceyi ibadetle geçirmeye çalışırlar.
Bosna’da camilerde veya herhangi bir yerde toplu iftarlar yapılıyor mu? Yapılıyorsa nasıl oluyor?
Evet toplu iftarlar çok yapılıyor. Camilerde, restoranlarda ve açık alanlarda büyük masalar kurularak herkese açık iftarlar yapılıyor. Ayrıca gençlere özel de iftarlar yapılır. Bunun dışında önceden de söylediğim gibi insanlar kendi evlerinde komşuları, akrabaları ve arkadaşları için de toplu iftarlar yapıyorlar.
Bosna nüfusunun 51% Müslüman, ancak gayrimüslimler Ramazan’ı nasıl karşılıyorlar? Okullar resmi tatil oluyor mu?
İmam hatipler dışında okullar resmi tatil olmuyor. Gayrimüslimler de genel olarak Ramazan’ın geldiğini ve bizim oruç tuttuğumuzu bilirler. Bazılar çok meraklı olurlar, oruç ve Ramazan hakkında sorarlar. Ben çoğunlukla katoliklerin yaşadığı bir mahallede oturuyorum ve böyle tecrübelerimiz var. Hem bütün gün yemeden içmeden nasıl dayandığımıza şaşırıyorlar hem de bundan dolayı saygı gösteriyorlar. Ben kötü bir tecrübe yaşamadım şimdiye kadar.
Bosna’da bayram resmi olarak tatil mi? Bayramı nasıl geçiriyorsunuz? Sizde özel şeyler var mı? Türkiye’de malum çocuklar şeker toplar, aile ziyaretleri yapılır.
Evet, bayram resmi olarak tatil oluyor. Bayram için de özel hazırlıklar yapılıyor. Bosna’da bayrama özel yapılan şey ev yapımı baklava. Baklava her evde yapılır bayramda. Onun yanında başka tatlılar, pastalar ve en güzel yemekler hazırlanıyor. İnsanlar en güzel kıyafetlerini giyiyorlar. Birbirimize hediyeler veriyoruz. Çocuklara özellikle güzel hediyeler veriliyor. Bizde de aynı şekilde bayramın ilk gününde çocuklar camide toplanırlar ve onlara hediye verilir. Akraba ve komşular ziyaret edilir. Çocuklar mahalledeki insanlarla bayramlaşmak için kapı kapı dolaşırlar. İnsanlar da onlara şeker ya da para verirler.
Ramazan geldiği zaman okulda öğrenciler için bir farklılık oluyor mu? Hem öğretmenlerin, idarenin tutumu hem de gayrimüslim öğrencilerin tutumu açısından. Mesela iftar vakti Müslüman öğrenciler için yemek çıkıyor mu?
Ramazan’da okulda çok büyük farklılıklar olmuyor. Okullarda tatil olmuyor, öğrenciler ve öğretmenler derslerine katılmak zorundalar. Eğer dersler iftar vaktine denk gelirse oruç tutan öğrencilere oruçlarını açmalarına izin veriliyor. Ama dersin tamamına katılmamak gibi bir imkan yok. Yani özel bir şey hazırlanmıyor. Öğretmenler için de aynı şey geçerli. Ancak imam hatip okullarında Ramazan boyunca tatil oluyor.
Oruç sizin için ne anlam ifade ediyor? İlk orucunuzu hatırlıyor musunuz?
Oruç benim için sabır demek, halden anlamak demektir. Eş dost akrabalarla bir araya gelmek ve paylaşmak demektir. Allah için sabretmek ve sonunda mükafata kavuşmak. Oruçluyken her ne kadar bedenimiz yorgun oluyorsa da kalbimiz kötülüklerden temizleniyor ve imanla doluyor. Bence oruç daha iyi bir insan ve daha iyi bir Müslüman olmak için en iyi fırsatımız.
İlk orucumu hatırlıyorum o zaman çok küçüktüm. Bosna’da çocuklar için oruçlarını “dikme” adeti var. Mesela bir kıyafetiniz yırtıldığı zaman onu iple dikiyorsunuz ve o yırtıldığı yeri kapatıyorsunuz. Anneler de bu şekilde çocukların gün içerisinde açtıkları oruçlarını “dikiyorlar” ve çocuk oruca devam edebiliyor. Mesela çocuk çok acıkıncaya kadar oruç tutuyor ve acıktığında yemek yiyor. Sonra annesi “Ben senin orucunu diktim, orucuna devam edebilirsin” diyor. Çocuk da böyle akşama kadar oruç tutmaya devam ediyor. Diğer çocuklar gibi, benim de ilk oruç tecrübem böyle geçti.
Bayram sizin için ne ifade ediyor, nasıl geçiyor?
Benim aklıma bayram denildiği zaman aile buluşmaları ve akraba ziyaretleri, mutluluk, yemekler ve hediyeler gelir. Bayram günleri, mutlu olma ve mutluluğunu herkesle paylaşma günleri bence. Herkes çok mutlu olur ve diğer insanları mutlu etmeye çalışır. Ben bayramlarımı genelde aile ortamında geçirdim. Bizim ev hep buluşma merkezi oldu çünkü daha önce babaannem sonra da anneannem bizimle aynı evde yaşadılar. Bu yüzden bütün aile bizim evde toplanırdı. Bizde bayramda güzel yemekler hazırlamaya ve en güzel kıyafet giyinmeye de çok önem verilir. Çocuklara özel hediyeler hazırlarız. Birbirimize de küçük hediyeler veririz. Benim bayramlarım genel olarak böyle geçiyor.
Unutamadığınız en ilginç Ramazan veya bayram anısı var mı?
İstanbul’da ilk defa ailemden uzak geçirdiğim Ramazan benim için unutmayacağım bir tecrübeydi. Öğrenci yurdunda arkadaşlarımla sahura kalkmalarımız, beraber yaptığımız iftarlar, İstanbul’un en güzel camilerinde kıldığımız teravih namazları. İstanbul’da Ramazan çok güzel oluyor.
Bosna çok tarihi bir yer, Osmanlı gelenekleri ile ilgi Ramazan’da yapılan bir şeyler var mı? Mesela Osmanlı’nın bir geleneği, iftara davet edilen misafirlere diş kirası vermek yani misafirlere hediyeler veriliyordu. Bu Bosna’da var mı? Veya buna benzer farklı uygulamalar?
Bosna’da Ramazan’la ile ilgili birçok adetimiz Osmanlı’dan geliyor diye biliyorum. İftar vaktinde top atılma ve sahurda davulcular gibi örnekler var. Herkese açık toplu iftarlar da Osmanlı zamanından bugüne kadar devam ettirilmiş bir gelenek. Ayrıca Osmanlı’da “cerre çıkma” geleneği varmış. Bizde bu hala devam ediyor.
İmam hatip okulları Ramazan boyunca tatil olurlar. Ve öğrenciler memleketlerine giderler. Son sınıflarda olan erkek ve kız öğrenciler zorunlu staj yaparlar. Bu staj imamlık yapmak, namazları kıldırmak, mukabele okumak, sohbet ve vaazlar vermek gibi görevleri kapsıyor. Bu stajı öğrenciler kendi yaşadıkları bölgede yapabilirler. Eğer yer yoksa başka bir yere de gönderilebilirler. Bu bizde hala devam eden bir gelenek. Bunlar dışında başka birçok örnek olabilir ama genel olarak benim ilk aklıma gelen bunlar.
Sahur ve iftarlarda olmazsa olmaz yemekler var mıdır?
Bütün Bosna’da sahur ve iftarda özel hazırladığımız olmazsa olmaz belli yemekler yok. Ama iftarda orucu genel olarak hurma veya su ile açıyoruz. Ayrıca iftar için sıcak “lepine” alırız ve ekmek yerine onu yeriz. Önceden bahsettiğim gibi Saraybosna’da iftarda topa yenir. Bu da özel bir gelenek. Onun dışında yaşadığımız bölgeye ve evdeki adetlere göre yemekler değişebiliyor.
