5 Soruda Moğolistan’da İslam
Dünyada İslam serimizin bu yazısında konumuz Moğolistan. Moğolistan’da Müslüman nüfus ne kadar?, Moğolistan’a İslam ne zaman ve nasıl ulaştı?,Moğolistan’ın en meşhur camileri hangileridir?, Moğolistan’da İslamî çalışmalar yapan önemli şahsiyetler ve kurumlar kimlerdir? Moğolistan’daki Müslümanların sıkıntıları nelerdir? gibi sorulara yanıt arıyoruz.
Moğolistan’da Müslüman Nüfus Ne Kadar?
Moğolistan’ın nüfusu 3.278.290’dır. Ülkenin başkenti Ulanbator’dur. Moğolistan’da 21 vilayet bulunmaktadır. Nüfusun yüzde doksan altısını Moğollar oluşturmakta olup halkın dini Tibet Budizmi’dir.
Ülkedeki Müslüman nüfus, yüzde dört oranındaki Kazak Türkleri, Hoton Türkleri ve az sayıdaki Uygur Türklerinden oluşmaktadır. Az sayıda Moğol Müslüman da bulunmaktadır. 2020 verilerine göre ülkede; 120.999 Kazak ve 17.000 Hoton Türkü ile 100 civarında Uygur Türkü yaşamaktadır. En çok Müslüman, Kazakların yoğun olarak yaşadığı Bayan Ulgii ilinde bulunmaktadır.
Moğolistan’a İslam Ne Zaman ve Nasıl Ulaştı?
Sâmânîler X. yüzyılda Moğolistan steplerinde İslamiyet’i yaymak için büyük gayret sarf ettiler. Cengiz Han ortaya çıkana kadar sınırlı bir çevrede yaşayan Moğollar, Müslümanlar ile ilk olarak ticaret kervanları vasıtasıyla tanışmıştır. Cengiz Han, ticaret yollarını açmış ve ticareti desteklemiştir. Böylece Moğol ülkesine gelen Müslüman tüccarlar, aynı zamanda İslam’ı tebliğ etmişler ve öğretmişlerdir. Müslüman tüccarlar vasıtasıyla Moğol-Müslüman ilişkisi başlamıştır.
Cengiz Han döneminde, Otrar Vakası olarak adlandıran bir vaka sonrasında, Moğollar Müslüman halkın çoğunlukta yaşadığı Ön Asya sahasına girmişler ve İslam coğrafyasında faaliyet göstermeye başlamışlardır. Sefer için bu coğrafyaya gelen bazı Moğollar, Müslüman halkın dininden etkilenmiştir.
Bu dönemde tarikatlar, Moğollar arasında İslam’ı yaymak için büyük gayret sarf ettiler. İslam coğrafyasının Moğol yurduna uzak olması, İslam’ın Moğollar arasında yayılmasına engel olmuştur. Müslümanlar ile ilişkisi olan Moğollar, İslam dininde kalıcı olurken ana yurtta yaşayan Moğollar eski dinlerinde kalmıştır. İslamiyet bugünkü Moğolistan’a XIX. yüzyıldan itibaren ülkenin batısında yoğunlaşmış olan Kazaklar vasıtasıyla girmiştir.
Moğolistan’ın En Meşhur Camileri Hangileridir?
Moğolistan’da 1990 yılında demokratik çok partili sisteme geçilmesiyle İslamî hayat yeniden canlandı. 1990 yılında başkent Ulanbator’un Nalayk ilçesinde Mekke Camii, 1992 yılında Bayan Olgii ilindeki Hz. Ebu Bekir Sıddık Camii ibadete açılmıştır. Daha sonra camilerin ve İslam Kültür Merkezlerinin sayısı hızla çoğalmıştır. Bugün Moğolistan’da yetmişin üzerinde cami ve mescit bulunmaktadır. Moğolistan’ın başkenti Ulanbator’da inşa edilmekte olan Ulanbator Merkez Camii ve İslam Kültür Merkezi hâlen inşaat hâlinde olup bitirilmesi için çaba sarf edilmektedir.
2010 yılında Konya Dost Eli Derneği tarafından Ulanbator’da Hz. Ömer Camii ve İslam Kültür Merkezi yaptırıldı. Bununla beraber 2013 yılında, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı’nın da (TİKA) katkılarıyla inşa edilen başkent Ulanbator’un Nalayk ilçesindeki Hz. Osman Camii ve İslam Kültür Merkezi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından hizmete açıldı. Ulanbator Din Hizmetleri Müşavirliğinin, başkent Ulanbator’da iki mescidi bulunmaktadır.
Moğolistan’da İslamî Çalışmalar Yapan Önemli Şahsiyetler Kimlerdir?
Türkiye Diyanet Vakfı ve Ulanbator Din Hizmetleri Müşavirliğince, Moğolistan’daki din hizmetlerinin ve camilerin faaliyetlerini devam ettirebilmesi için din görevlilerine yardım sağlanmaktadır. Ayrıca her yıl kurban kesilerek ihtiyaç sahiplerine dağıtılmaktadır. Ramazan ayında ise gıda yardımı yapılmakta, camilere ve ihtiyacı olanlara kömür yardımında bulunulmaktadır.
Müslüman üniversite öğrencilerinin, özellikle de hanım öğrencilerin başkent Ulanbator’da kalacak yer problemi bulunmaktadır. Bu nedenle Türkiye Diyanet Vakfı desteği ve Ulanbator Din Hizmetleri Müşavirliğinin koordinesiyle, her yıl çok sayıda üniversite öğrencisinin barınma ve iaşeleri sağlanmakta, ihtiyaç sahibi öğrencilere burs verilmektedir.
1990’da Moğolistan’ın eski Çin büyükelçisi Saıran Kader liderliğinde Başkent Ulanbator’da Moğolistan Müslümanlar Cemiyeti kuruldu. Cemiyet merkezi Ulanbator’da bulunmakta olup hâlihazırda Batırbek Hadis, cemiyetin başkanlığını yürütmektedir. Cemiyetin Bayan Ulgii vilayetinde ortaokul ve lise eğitimi veren bir okulu bulunmaktadır. Bu okul aynı zamanda Türkiye Maarif Vakfı ile de iş birliği içerisinde çalışmaktadır. Cemiyete bağlı yaklaşık elli cami bulunmaktadır.
Moğolistan’daki İslam Dini Müftiyat İdaresinin başkanlığını Azathan Muhanoğlu yürütmektedir. İdarenin merkezi, Bayan Ulgii vilayetindedir. İdarenin ortaokul ve lise eğitimi veren Bilge Tekin Okulu ve pansiyonu bulunmaktadır. Cemiyete bağlı yaklaşık yirmi cami bulunmaktadır.
Moğolistan’da bulunan Elbirliği Derneğinin başkanlığını Kaan Yermekei yapmaktadır. Dernek, Konya merkezli Dost Eli Derneği tarafından desteklenmektedir. Dernek tarafından üç cami işletilmektedir. Derneğin erkek ve kız yurdu bulunmaktadır. Moğolistan İslam Dini Federasyonu başkanlığını Amankyeldi Khuanysh yapmaktadır. Cemiyete bağlı iki cami bulunmaktadır. Ayrıca bağımsız sivil toplum kuruluşları ve cemaatler, ülkede çeşitli insani yardım ve kurban organizasyonları düzenlemektedir.
Moğolistan’daki Müslümanların Sıkıntıları Nelerdir? Çözüm İçin Hangi Çalışmalar Yapılıyor?
Moğolistan’daki Müslümanlar 1930’lu yıllarda inançlarından dolayı zulme maruz kaldılar. Camileri tahrip edildi. Hatta evlerde Kur’an-ı Kerim bulundurulması bile yasaklandı. Sovyetler Birliği’ndeki ve Doğu Avrupa’daki komünist yönetimlerin çöküşü, komünizmle yönetilen Moğolistan’ı da etkiledi. 1990’da çok partili sisteme geçilerek ekonomik, sosyal ve siyasal reformlar yapıldı. Moğolistan’da demokratik yönetime geçilmesiyle birlikte ülkede İslâmî hayat yeniden canlandı. Müslüman Kazakların yönetimde üst seviyede görev almaları için bazı faaliyetler sürdürülmektedir.
Moğolistan’da İslam dininin öğretildiği okulların bulunmaması nedeniyle Müslüman gençlerin dinî eğitim almaları büyük önem kazanmaktadır. Bu minvalde, Türkiye Diyanet Vakfı ve Din Hizmetleri Müşavirliğince Türkiye’de ilahiyat fakültelerinde, imam-hatip liselerinde, başkanlığa bağlı Kur’an kurslarında okutulan/okutulacak öğrenciler desteklenmekte ve kendilerine yardımcı olunmaktadır.
Moğolistan’da İslam diniyle ilgili kaynak kitapların basımı ve dağıtımı büyük önem arz etmektedir. Bu minvalde Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından bastırılan Kur’an-ı Kerimler ülkede dağıtılmaktadır. Başkanlık tarafından Kur’an-ı Kerim’in Moğolca mealinin bastırılarak 2021 yılında ülke genelinde dağıtılması, ülkede büyük bir boşluğu doldurmuştur. Yine Diyanet İşleri Başkanlığınca “Temel Dini Bilgiler” kitabı, Kazakça ve Moğolcaya tercüme edilerek basımı yapılmış ve dağıtılmıştır.
Moğolistan’da namaz vakitlerinin belirlenmesi ve dini takvimin basılması, Müslümanların birliği ve beraberliği açısından önem arz etmektedir. Bu sebeple, Ulanbator Din Hizmetleri Müşavirliğince her yıl diyanet takvimi, Moğolca ve Kazakçaya çevrilerek basımı yapılmakta ve ücretsiz olarak dağıtılmaktadır. Ayrıca 2022 yılından itibaren, başkanlığın “Namaz Vaktim” uygulaması, Kazakça ve Moğolcaya çevrilerek playstore ve appstoreda yayınlanmaktadır.
Moğolistan’da dini idareler arasında bir birlik sağlanamaması, dağınık yapıdaki cemiyetlerin farklı hareket etmesi sorun teşkil etmektedir. Dini idareler, Moğolistan’da STK olarak görülmekte ve devlet nezdinde kurumsal temsil noktasında aksaklıklar yaşanabilmektedir.
Diğer Ülkeler İçin Tıklayınız: Güney Afrika Cumhuriyeti / İngiltere / Filipinler / Bosna Hersek / Norveç / Malezya / Arjantin / Türkmenistan / Çin / Endonezya