Aristokrat Bir Seyyah: İbn Hurdazbih

İnsanlığın keşfetme arzusu tarih boyunca hiç bitmedi. Keşfedilen her yol, ülke ve coğrafya insanlığa yeni bakış açıları kazandırdı. İbn Hurdazbih, İslam Medeniyetinde coğrafya alanına yeni bir bakış açısı kazandıran isim ise hiç şüphesiz. Bu yazımızda İslam coğrafyacılarının babası olarak bilinen İbn Hurdazbih ve yapmış olduğu çalışmaları birlikte inceleyeceğiz. Keyifli okumalar.

İslam Coğrafyacılarının Babası

İslam coğrafyasının ilk temsilcilerinden olan İbn Hurdazbih “İslam coğrafyacılarının babası” olarak anılır. Hayatı hakkında net bilgiler bulunmayan İbn Hurdazbih’in doğum tarihi kesin olarak bilinmese de 820 yılında doğduğu rivayetleri mevcut. Babası Taberistan valiliği yapan İbn Hurdazbih’in Horasan’da doğduğu tahmin ediliyor. Çocukluğu ise Bağdat’ta geçen İbn Hurdazih eğitim hayatında da burada başlayıp devam etmiş.

Döneminin İstihbarat Müdürü

İbn Hurdazbih aldığı eğitimin ardından dönemin posta ve istihbarat teşkilatı olarak bilinen “berid” teşkilatında müdürlük yapmaya başladı. Görevinde gösterdiği başarılardan dolayı sonrasında berid teşkilatının Bağdat başkanlığını sürdürdü.

İbn Hurdazbih’in görevi sebebiyle Bağdat halkı ve halifeyle kurduğu yakınlık eserlerinin kaynağı olan resmi belgelere ulaşmasını kolaylaştırdı. Ulaştığı kaynaklardan yalnızca coğrafyayla ilgili olanları kullanmıyor dönemin sosyal hayatından da eserlerinde bahsediyordu.

Yollar ve Ülkeler

İbn Hurdazbih’in eserlerine bakacak olursak kaleme aldığı “Yollar ve Ülkeler Kitabı” anlamına gelen Kitabül Mesalik ve’l Memalik adlı eser coğrafya alanında yazılan ilk eserlerden. 846 yılı civarında yazılan bu kitap İbn Hurdazbih’e İslam coğrafyacılarının babası unvanını kazandırdı.

Eser ülkelerden ve ülkelere giden yollardan bahseder. Hindistan, Çin gibi ülkeler başta olmak üzere birçok bölge tanıtılmış, kara ve deniz yolları da kitaba dahil edilmiş. Posta teşkilatında çalışan İbn Hurdazbih yollar ve ülkeler hakkındaki bilgilere devlet kayıtlarından kolaylıkla ulaşmış. Esere bakıldığında bizlere coğrafi bir kitap gibi gelse de coğrafi bilgilerin yanı sıra dönemin kültürel ve sosyal hayatı da yansıtılmış.

İbn Hurdazbih İslam âleminin ilk coğrafyacısı olmanın yanı sıra kendisinden sonraki coğrafyacılara yol gösteren bir öncü de olmuştur. Kitabül Mesalik vel Memalik adlı eseri alanının en önemli eseri oldu ve sonraki coğrafyacılar için büyük bir kaynak olarak sundu. İbn Hurdazbih yalnızca coğrafya alanında değil tarih, edebiyat ve musiki alanlarında da eserler verdi. Onu şöhrete kavuşturan ise coğrafya ve tarih alanlarında yazmış olduğu eserlerdi.

Kaynakça:

1. Türkiye Diyanet Vakfı. (2000). İbn Hurdazbih Maddesi. (S. Maqbul Ahmad, Dü.) TDV İslam Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-hurdazbih Erişim Tarihi: 10.04.23