Behçet Necatigil, Evler Şairi
Şairin yaşamı şiire dâhil.
Cemal Süreyya
Kırık inceliklerin şairi Behçet Necatigil’i yaşantısı ve edebi hayatıyla beraber ele almaya çalışacağız. İstanbul Fatih’te doğan şairin tam adı Mehmet Behçet’tir. Babası, Sarıyer ve Beyoğlu müftülükleri yapmış olan müderris Mehmet Necati Efendi, annesi Geyveli İbrâhim Hakkı Efendi’nin kızı Fatma Bedriye Hanım’dır.
Şair Öğretmen
İlk soyadı Gönül olan ve ilk şiirlerinde Behçet Necati imzası bulunan şair sonradan Necatigil soyadını kullanıyor. Bu soyadını almasında hem baba adının hem divan şairi Necâtî Bey’e duyduğu hayranlığın etkisi olduğu söyleniyor. Kabataş Lisesi, Çapa Eğitim Enstitüsü ve emekli olmasının ardından da İstanbul Üniversitesi Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Enstitüsü ile Yıldız Yüksek Teknik Okulu’nda kompozisyon dersi öğretmenliği yapmıştır.
Gece ve Yas’la Varlık
Edebiyata ve özellikle şiire küçük yaşlardan itibaren ilgi duyan Necatigil daha ilkokul sıralarında şiir yazmaya başlamış, ortaokul öğrencisi iken edebiyat hocası Zeki Ömer Defne’nin etkisi vardır. “Gece ve Yas” adlı ilk şiiri 1935’te Varlık dergisinde yayımlanmış, bunu başta Varlık olmak üzere çeşitli dergilerde diğer şiirleri izlemiştir.
Şiirin Üç Burcu
Necatigil bütün şairlerin şiir hayatlarında üç temel dönem yaşadıklarını söyler. Gurbet burcu, hasret burcu, hikmet burcu’dur. Gurbet burcunda şair rastgele ve acemice yürüyüş dönemindedir. Ne yazdığının ve nasıl yazdığının farkında olmadan taklitler yapar, daha çok aşktan söz eder; iyi veya kötü örnekler üretebilir. İkinci dönem özentiden, taklitten ve bocalamanın bittiği dönemidir. Şair hasret burcunda kendisi olduğu bir döneme geçmektedir. Hikmet burcunda ise hakikatlerle yüzleşen şair, neyin gerçekleşip neyin gerçekleşemediğini yaşayarak görmüştür; eserlerinde nutuk, ideoloji ve hamaset geride kalmıştır.
Şairin Poetikası
Düzyazılarında şiirinde yapmak istediklerinden açık bir şekilde bahseder. Şiir üzerine kalemle değil dille çalıştığını söyler. Ve şairin hayatını yazdıklarından ayırmadığını şu sözlerle anlatır:
“Kendimin dışında bir şiiri yazmadım hiç. Yazamam da. Soyutlaştırma dediginiz şey bende söz diziminde degişiklik yapmaktan öteye geçmemiştir.“
Şiiri şairin hayatına paralel, o hayatın bir görüntüsü olarak kurgular.
Masal-Motif-Dil Evi
“Halk’ı, Divan’ı, Tasavvuf’u dahil bütün eski şiirden, bugüne, besleyici birtakım eskimez değerler geldigine inanıyorum. Koca bir imparatorluğun düşünce ve disiplin direnişini temsil eden bir edebiyat, her çeyden önce Osmanlıca’nın yani karışık bile olsa Türkçe’nin inceliklerini yüzyıllar boyu yabancı kelimelere direnerek işlenegelmişliğini öğretir bana.“
“Dikkatli bir sanatçı masalın herhangi bir parçasından çağdaş yaşantılara ve sorunlara uygun bir geçit, bir kapı bulabilir, kendine göre…“
Sözleriyle “Divan ve halk şairimizin ustaları sesten yana bize çok şey öğrettiler.” demiştir.
Sekiz dil biliyordum ama yedisini unuttum, bir tek Türkçe kaldı aklımda…
Necatigil, Behçet (16 Nisan 1916-13 Aralık 1979)
Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü için hazırladığı Behçet Necatigil maddesi:
“Şiirde kırk yılını, doğumundan ölümüne, orta halli bir vatandaşın, birey olarak başından geçecek durumları hatırlatmaya; ev-aile-yakın çevre üçgeninde, gerçek ve hayal yaşantılarını iletmeye, duyurmaya harcadı. Arada biçim yenileştirmelerinden ötürü yadırgandığı da oldu; ama genellikle eleştirmenler, onun için, tutarlı ve özel bir dünyası olan bir şair dediler.”
Radyo Oyunlarıyla Necatigil
Necatigil radyo oyunları yazmış, bu oyunları da şiirin tamamlayıcısı olarak görmüştür. Oluşturduğu karakterlerde şiirle benzer kaygıları korumuş hatta oyunları üzerine yapılmış çalışmasından hareketle söyleyecek olursak düşle gerçeğin arasında radyoda felsefe yapan bir Hayal Hanım karakteri oluşturarak fantastik unsurları başarıyla işlemiştir.
Sözlük, Ansiklopedi ve Çevirileri
Eski yazarlardan uyarlamalar yapmış, ayrıca Knut Hamsun başta olmak üzere Rainer Marie Rilke, Hermann Hesse, Thomas Mann, Miguel de Unamuno, Stefan Zweig ve Heinrich Heine gibi şair ve yazarın çok sayıda eserini Türkçe’ye kazandırmıştır. Çevirilerinde tür kısıtlaması olmadığını görmekteyiz. Romandan incelemeye bir çok türde başarılı çevirileri vardır.
Edebiyat Matineleri
1950’li yıllarda meşhur olan edebiyat matineleri şiirler söylenip okunan edebiyatın nabzının attığı yerlerdi. İmza günleri sanat galerilerinde yapılabiliyor, şairler ve edebiyat severler matinelerde şiirler okuyordu. Bir köşe yazısında Doğan Hızlan, Behçet Necatil’le tanışmasından “Evler kitabı çıktığında ben de onunla bir edebiyat matinesinde tanışmış, sonra da lisede ziyaretine gitmiştim.” diyerek bahseder.
Ardından Yazılanlar
13 Aralık 1979’da vefat eden şairin mezarı Zincirlikuyu’dadır. Ölümünden sonra Beşiktaş’ta oturduğu evin bulunduğu sokağa şairin adı verilmiştir.
1980 yılından itibaren ailesi “Behçet Necatigil Şiir Ödülü” adıyla edebiyat ödülleri verilmiştir. Ödül, şairin ölümünün ve ödülün kuruluşunun 40. yılı olan 2019’da 13 Aralık tarihinde düzenlenen bir anma töreni kapsamında “40. Yıl Şiir Onur Ödülü” adıyla verilmiş ve o tarihten beri ara verilmiştir.
41’i yeniden ve daima 🙂
Ben gidince nem kalır.
Kaynaklar
- Daşçıoğlu, Y. (2006). Dar Vakitlerde Geniş Zamanlar Behçet Necatigil’in Şiiri. 3F Yayınevi.
- Necatigil, B. (1983). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, Varlık Yay., (1979). Bile/Yazdı. Ada Yayınları. , (2006). Düzyazılar II.YKY.
- Taha Toros Arşivi, “Necatigil’e Saygılar”, Asıl Şairlerin Hocasıydı.”
