Ebeveynler İçin Oyuncak Kılavuzu

Bir bebek dünyaya geldiğinde kendisini ve dış dünyayı, nesneleri, kişileri ayıracak zihinsel olgunlukta değildir. Çevresindeki her şey onun bir parçasıdır, o dünyayla bir bütündür. Kendisini dış dünyadan ayırmasıyla beraber; dışarıda kalan, onun parçası olmayan bütün nesne ve objeler onun için bilinmezlikle doludur. Oyuncak dünyası da onun için mühimdir.

Hepimiz 3 yaşlarında bir çocuğun bitmek bilmeyen “Bu ne, bu neden böyle, nasıl böyle oluyor?” sorularına muhatap olmuşuzdur. Çocuğun aklındaki bu sorulara cevap bulmanın en uygun yolu, çocukla oyun oynamak ya da oynaması için gerekli ortamı sağlamaktır. Bu yazımız çocuğun dünyayı ve içinde bulunanları anlamlandırma sürecinde önemli rolü olan oyuncaklar hakkında olacak. Çocuğun hangi nesneyi nerede ve nasıl kullanacağını, hangi durumda nasıl tepki verilmesi gerektiğini öğrendiği bu süreçte; hem yanlış öğrenmelerin önüne geçecek hem de çocuğun tüm gelişim alanlarını destekleyecek şekilde sağlıklı bir oyuncak seçimi için bazı ipuçları vereceğiz.

İlk iki maddeyi özel olarak çocuğun kişilik gelişimi için sorun teşkil ettiğini düşündüğümüz oyuncaklara ayırdık. Diğer maddeleri ise genel olarak oyuncak seçimi hakkındaki önerilerimize ayırdık. Bol istifadeli okumalar dileriz.

Erkek Çocuklar ve Saldırganlık İçeren Oyuncaklar

Erkek çocuklar cinsiyetlerini anlamlandırırken çevrelerinden seçtikleri rol modele benzemek isterler. Rol modeli gibi güçlü, kuvvetli, yenilmez olmak isterler. Fiziksel olarak ona yetişemediğindeyse televizyonda gördüğü güçlü kişilerin silahı vb. çocuk için güç belirtisi olur. Bu güçlü olma durumu erkeklerle sıkı sıkıya bağdaşacak; bir kız çocuğunun elinde silah gördüğü zaman “ kızlar silahla oynamaz” diyecektir. Masum gözükse de bu algının ilerideki boyutları pek de masum olmayacaktır.

Doğru yönlendirilmeyen çocuk için silah, el bombası, tank gibi oyuncaklar saldırganlık dürtüsünü harekete geçirebilmektedir. Ayrıca bu çocuklarda rekabetli oyunlarda yenilginin kabul edilmemesi, öfke krizi gibi durumlar da ortaya çıkabilmektedir. I. Dünya Savaşı’ndan 6 yıl önce Adolf Hitler’in çocuklara oyuncak asker dağıtması bazı kesimlerce savaşın ilk hazırlığı olarak görülmüştür. “O zamanda savaşı sevdirdiği çocukları 1939’da başlayan savaşta cepheye yollamıştır.” şeklinde bir yorum; İstanbul Oyuncak Müzesinde, Nazi askerlerinin oyuncaklarının olduğu bölümde, bir notta yazılıdır.

Oyuncak silahı olan çocuklarla yapılan bir görüşmede çocukların gerçek silahın insanlara zarar verebileceğinin farkında oldukları; polis asker, güvenlik güçleri ya da kötü insanlar tarafından kullanıldığını ifade ettikleri görülmüştür. Buna rağmen büyüdüklerinde gerçek bir silahlarının olmasını istediklerini dile getirmişlerdir. Bazı devletler silahlı kuvvetlerinin simülasyon eğitimlerinde çocukların da oynadığı bazı dijital savaş oyunlarını kullanmaktadır. Çocukları bu oyun ve oyuncaklardan uzak tutmak için ebeveynler -güçlü olma isteklerini başka şekilde karşılayabilecekleri- tırmanma duvarları, koşu, savunma sporları gibi etkinliklere yönlendirmelidir.

Kız Çocuklar ve Bebekler

Kız çocuklarına bir oyuncak alınacak olduğunda akla ilk gelen şey bebektir. Bebekler içinde ise yapılan reklamlarıyla, çekilen animasyon filmleriyle kız çocuklarının gözdesi olan Barbie bebek karşımıza çıkar. Bu yazıyı hazırlarken fark ettim ki Barbie’ye bebek demek çok da doğru bir ifade değil. Anadolu’da uzunca süre bezden, kaşıktan yapılan bebekler bizlere bir çocuğu anımsatmaktaydı. Barbie bebeklerse tamamen bir genç kız gibi görünüyor, kıyafetleri minyatür bir genç kadın kıyafeti oluyor.

Barbie bebeğin yanında evi, sürülebilir makyaj seti gibi yan ürünler de satışa sunuluyor. Ayrıca pazarlama aracı olarak hazırlanan animasyon filmler de sürekli alışveriş yapan, bir partiden başka bir partiye geçen; zenginlik, zevk ve eğlence odaklı bir yaşamı işaret ediyor. Çocuğun hayatın normali olarak bu yaşam tipini kabul etmesini hiçbir ebeveyn istemeyecektir. Ayrıca Barbie bebeklerde güzellik vurgusunun bu denli yapılması ve zor erişilebilir bir vücudun örnek gösterilmesi; çocukların ilerleyen yaşlarda vücutlarından şikayetçi olmalarını, kendi bedenlerini kabul edememelerini tetikleyen sebeplerden olacaktır. Nitekim beyaz bebekle oynayan siyahî çocukların siyahî olmaktan memnun olmadıkları da görülmüştür. Alışverişine para yetiştirilemeyen, sorumluluklardan kaçıp kendini heveslerine bırakan kız çocukları yetiştirmek istemiyorsak; onlara Barbie bebek yerine gerçekten bebeğe veya çocuğa benzeyen oyuncakların alınması daha sağlıklı bir seçim olacaktır.

Cinsiyete Göre Oyuncak Seçimi

Çocuklar oyuncaklarla ilk tanıştıklarında onlar için oyuncağın cinsiyete göre bir ayrımı yoktur. Ebeveynler için de bebeklik döneminde böyle olsa da 3-6 yaşlarındaki çocuklar için tutum değişir. Erkek çocukların güç, hız ve dayanıklılık gerektiren oyun ve oyuncakları; kız çocuklarının ise rollere büründüren, bakım vermeyi ve etkileşimi gerektiren oyuncakları tercih etmesi fıtrîdir. Bu yüzden kız çocuğuna mutfak eşyaları, bebekler, oyuncak ütü, süpürge gibi oyuncaklar alınırken; erkek çocuğa top, araba, silah, oyuncak tamir seti vb. alınır. Fakat bu tercihlerin birazcık dışına çıkmak istediklerinde –ki bu istek de fıtrîdir- anlamlandırma başlar.

Bir erkek çocuğun oyuncak bebekle, kız çocuğunun oyuncak arabayla oynamak istemesi yetişkinler tarafından tedirginlikle karşılanacak; çocuklar “Sen erkeksin, erkekler bebekle oynamaz.”, “Sen kızsın, kızlar arabayla oynamaz.” sözlerine maruz kalacaktır. Ebeveynlerin bu tepkilerinin bir kısmı evlatlarını homoseksüellikten koruma güdüsü, bir kısmı ise kalıplaşmış cinsiyet algısından kaynaklanmaktadır. Bizler çocuk sahibi olunca evladına babalık yapacak, eşini bu konuda yalnız bırakmayacak erkekler yetiştirmek istiyorsa;k onlara bunun ayıp olmadığını gösterecek şekilde yetiştirmeliyiz. Bir kadının trafiğe çıkamayacak kadar özgüvenini yitirmesini istemiyorsak bunu yapabileceğini henüz bir kız çocuğuyken göstermeliyiz.

Yaşa/Gelişim Düzeyine Göre Oyuncak Seçimi

Oyuncakların çoğu belli bir yaş düzeyine göre hazırlanmıştır. Oyuncağın ambalajında belirtilen bu yaş sınırına dikkat edilmelidir. 0-2 yaş çocuklar için alınacak oyuncaklar ebatları büyük olarak seçilmelidir. Çünkü ince kaslarını henüz iyi kullanmayan çocuk için ufak nesneleri tutmak, kavramak, takıp çıkarmak vb. zor olacaktır. Bu yaş grubu için ses çıkaran, renkli, ışıklı oyuncaklar; yırtılmayan görsel içerikli kitaplar daha uygun olacaktır.

3 yaşındaki çocuk içinse top, üç tekerlekli bisiklet gibi daha çok kaba motor gelişimini destekleyen oyuncaklar seçmek önemlidir. Çocuk bu yaştayken zıplama, tırmanma, koşma, dengede durma gibi fiziksel aktivitelerle meşgul olursa daha hızlı bir gelişim seyrine girecektir. Yine de yapabilecekleri sınırlıdır.

4-6 yaş çocukları içinse artık ince motor biraz daha geliştiğinden daha ufak, el-göz koordinasyonunu destekleyen oyuncaklarla oynaması mümkündür. Bu yaştaki çocuklar keşfetmeye, basit kavram öğrenmelerine açıktır. Onları bu alanda geliştirecek eğitsel oyuncaklar almak iyi olur. Zihinsel becerilerini ve ince kas gelişimlerini artıracak maketler, yapbozlar, kum, oyun hamuru gibi oyuncaklar da idealdir.

Oyuncaklarda Güvenliği Sağlamak

Haberlerde oyuncak kaynaklı yaralanmalarla karşılaşmak artık bizim için şaşırtan bir durum olmaktan çıkmıştır. Çocuklara bir zarar gelmemesi için oyuncakları alırken ve kullanırken bazı güvenlik önlemlerini almak gerekir. Oyuncak satın alırken ambalajlarda Oyuncak Güvenlik Yönetmeliği’ne uygun üretildiğini gösteren “CE” sembolü aranmalı, bu sembolün olmadığı oyuncaklar alınmamalıdır. Bu simgenin olmaması; ürünün zararlı kimyasallar içerebileceğini, elektrikli oyuncaklarda arızanın olabileceğini, bu hususlarda garanti vermediklerini gösterir.

İkinci olarak bakacağımız şey ise yaş ibaresidir. Bir yaş için uygun olan oyuncak diğer yaş için tehlike arz edebilmektedir. Oyuncağın keskin kenarları, sivri uçlarının olmamasına dikkat edilmelidir. Ambalajda CE sembolü bulunuyor ve yaşı da çocuğunuza uygunsa fakat yine de tehlikeli olabileceğini düşünüyorsanız; oyuncağı alırken çocuğunuza dönüp “Bu oyuncakla sadece anne babanın ya da bir büyüğün yanındayken oynanabilir. Buna uymamız gerekiyor. Kabul ediyorsan oyuncağı alabiliriz.” demek gerekir ki çocuk en başında oyuncağı yanında yetişkin olmadan kullanmaması gerektiğini öğrenmiş olsun.

Şimdi kullanım sırasında alınacak tedbirlere gelelim. Oyuncağın tekerlek gibi çıkarılabilir ve yutulabilir boyuttaki parçalarını iyice sıkıştırmak gerekir. Elektrikli oyuncaklarda kaçak olmadığından emin olmak gerekir. Çocuğu prizin zararı hakkında bilgilendirmek ve prizden uzak tutmak da önemlidir. Tüm güvenlik tedbirlerinin yanı sıra çocuk uzun süre yetişkin gözetiminden uzak kalmamalıdır. Anne babanın da çocukla beraber oynaması çocuğa etkileşim için fırsat verir. Beraber oynanan oyunlar çocuğun hem bilişsel hem duygusal hem de sosyal gelişimini destekler.

Nitelikli Oyuncak Nasıl Olmalıdır?

Çocuklara çok fazla oyuncak almak onların iyiliği için gözükse de zihin ve dikkat dağınıklığına sebep olur. Çünkü uyaran sayısı artar. Bu durum çocuklara az ve nitelikli oyuncak almamızı gerektirir. Nitelikli bir oyuncağın; çocuğun tekrar tekrar oynamak istemesini, çocuğun hayal gücünü sınırlandırmamasını, çocuğun ilgi, istek ve ihtiyaçlarını karşılamasını bekleriz. Oyuncağın tek bir oyunda değil birden fazla oyunda kullanabilmesini isteriz. Tek bir işlevi olan oyuncaklar, çocuğun hayal gücünü kısıtladığından bir süre sonra sıkılıp kenara atabileceği oyuncaklardır. Bu yüzden oyuncak çocukta oyunu sürdürme isteği, çözüm bulma çabası oluşturmalıdır.

Çocuk yetiştirme süreci, ufak ufak anlamlı/anlamsız zaman dilimleriyle geçer. Bu, anlamlı bir kişilik destekleme ve dünya rehberliği sürecidir. Süreç zahmetli olduğu kadar rahmeti de bol bir süreçtir. Cennet, o ufak zaman dilimlerinde çocuklarının zihnini bâtıl fikirlerden, algılardan korumaya çalışan; sürekli hem kendisini hem evladını geliştirmek için koşuşturan annelerin ayağının altında değil de nerededir?  Oyuncakların çocuklarınızla birlikte kaliteli zaman geçirip sohbet etmenize, hayal kurmanıza engel olmasına izin vermeyin.

Çocuklarımızın sağlıkla büyümeleri, ayaklarının kaymaması ve yollarının şaşmaması duasıyla…