Fas’ta Ramazan-1

Dünya’dan Ramazan geleneklerini o ülkede Ramazan ruhunu yaşamış kişilerden dinlediğimiz Ramazan Söyleşilerimizin yeni durağı Fas oldu. Fas’ta Ramazan nasıl geçiyor gelin beraber öğrenelim.

Öncelikle sizi tanıyabilir miyiz?

Ben Ensar Fırat. 1987 yılı Erzurum doğumluyum. Kartal Anadolu İmam Hatip Lisesinden sonra Ürdün’de Ürdün Üniversitesi İspanyolca-İngilizce Dil ve Edebiyat bölümünü bitirdim. İslami İlimler ve Medeniyet İnşası teziyle 5. Muhammed Üniversitesinde yüksek lisansımı tamamladım. Aynı üniversitede Modern İslam Düşüncesi alanında doktoraya devam ediyorum. 2014-2016 yılları arası Anadolu Ajansı Ortadoğu Afrika Muhabirliği yaptım. 2016’dan beri Fas’ta Yunus Emre Enstitüsü Müdürlüğü görevini yürütmekteyim.

Genel anlamda Fas’ı dinleyelim sizden ve Fas’ta Ramazan ayı nasıl yaşanıyor onu öğrenelim.

Fas bildiğiniz üzere yüzde 99’u Müslüman olan bir ülke. Çok az sayıda gayrimüslim var, onların da çoğunu yabancılar oluşturuyor. Ama Faslı Yahudiler ve Hristiyanlar da var. Türkiye’ye nazaran Faslıların daha dindar olduklarını söylemek mümkün diye düşünüyorum. İki ülkede de Avrupa tarzı bir yaşamın benimsediği söylenebilir. Türkiye’ye yakın modern standartlara sahip bir ülke. Ama yönetim noktasında Fas daha geleneksel daha muhafazakar. Burada yönetim biçimi krallıktır, emir tüm Müslümanların emiri kabul edilir. Kral aynı zamanda dini liderdir. Ülkede kanun ve yasama da buna göre dizayn edilmiştir. Fas’ta İslam dışı hiçbir karar verilemez şeklinde bir anlayış vardır. Bu sosyal hayata yansır, Ramazan ayında daha belirgin hissedilir. Dışarda yiyip içmek kanunen yasaktır. Fas’ta Ramazan ayı boyunca her tür yeme içme mekanı kapatılır, restoran ve kafeler açık olamaz. Yılın kalan 11 ayından daha farklı bir dönem yaşandığı için bu ülkede Ramazan ayı belirgin bir şekilde hissedilir.

Ramazan gelmeden ne gibi değişiklikler gözlemlenir?

Ramazan ayı öncesinde Şaban ayında başlayarak oruçlar tutulur, bu manevi bir hazırlıktır. Mübarek ay gelmeden önce insanlarda manevi bir dönüşüm başlar. İçki kullananlar bırakmaya çalışır. İnsanların çoğu akşamları ellerinde seccadeleri ile caminin yolunu tutarlar.

Toplu iftarlar veriliyor mu?

Türkiye’deki gibi belediyelerin ve hayır kurumlarının düzenlediği toplu iftarlar burada olmaz. Ülkenin farklı yerlerinde bu tarz organizasyonlar yapan kurumlar olsa da Türkiye’deki kadar yaygın bir gelenek değildir.

Ramazan ayında gençler ve çocukların hayatında neler değişiyor?

Çocuklar ve gençler Ramazan ayının mutluluğunu hissederler. Camilerde bir araya gelirler. Camilerin teravihlere hazırlanması, gece namazlarına hazırlanması, son on güne hazırlanması gibi durumlarda çocuklar ve gençler bilhassa yardımcı olurlar. Bazı yerlerde özellikle çocuklara namaz kıldırılır. Hafızlık yapan çocuklar imamlığa teşvik edilir, onların namaz kıldırması istenir.

Camilerde mukabele geleneği nasıl?

Fas’ta mukabele geleneği Türkiye’dekinden farklı yaşanıyor. Akşam namazlarının peşine hatim yapanlar var. Yıl boyunca zaten akşam namazı sonrası Kur’an okunur ve bu hatim Ramazan ayı sonunda biter. Elbette evlerinde okuyanlar var, Ramazan ayına özel hatim yapanlar var. Kadir gecesi noktasında, bazı camiler belirlenir ve o camiler itikaf için hazırlanır. İnsanların geniş katılımı ile, hatimler ve dualar eşliğinde ihya edilir. Ramazan ayının son on gününün Fas’ta ihtimam ile değerlendirdiğini söylemeliyim.

Fas’a has bir takım Ramazan gelenekleri var mı? Biraz Fas mutfağından bahsedelim.

Fas’ta da sahurda davul geleneği vardır. Ramazan ayına özel tatlılar ve çeşitli gıdalar muhakkak olur. Ramazan ayının girmesiyle birlikte tüm özel yiyecekler çarşıda pazarda yerini alır. Badem helvası vardır, Farsça ismi suwuf. Bu yiyecek sahurda ve iftarda bolca tüketilir. Her akşam içilen harira çorbası vardır. Ramazan ayında iftar geleneği Türkiye’ye nazaran farklı. İftar aslında kahvaltı demek, Faslılar da bu anlama uygun yapıyorlar iftarı. Oruç bir hurma ve su ile iftar açılır sonra akşam namazına gidiler.

Dönüşte bir harira çorbası içilir, çayın yanında bizdeki muska böreğine benzeyen sambuse denilen börek türü ve baş reçel gibi diğer kahvaltılıklar tüketilir. Sonra teravihe gidilir, teravihten eve dönülünce işte asıl ana yemekler o vakitte yenilir. Gecenin geç saatlerine kadar da aileye bağlı olarak yemek tüketimi devam eder. Elbette sahura da kalkılır.

Fas’ta bir eve misafir gittiğinizde şaşırabilirsiniz. İlk başta kahvaltılık ürünler gelir, ama bu başlangıçtır. Asıl sofralar teravih sonrası kurulur.

Gayrimüslimlerin Ramazan ayına yaklaşımı nasıl?

Fas’ta az sayıda gayrimüslim vardır, olan da Ramazan ayına alışkındır. Saygılıdırlar, Müslümanlarla herhangi bir problem yaşamazlar. Fas’ta sonradan Müslüman olmuş insanlar da var. Bazen ülkeye gelip de bu ülkedeki kendine has yapılardan, manevi ortamından etkilenebilen ve Müslüman olanları görmek de mümkün.

Ramazan ayı boyunca camilerin durumu nasıldır?

Camilerde sohbet ve dersler olur. Ramazan ayı boyunca infakın, ihsanın, ibadetlerin faziletleri üzerine konuşulur. Fakir fukaraya yönelik yardım kampanyaları düzenlenir. Camilerde şöyle güzel bir gelenek var. Tek bir hoca kıldırmaz, sekiz rekat ikişer ikişer kıldırır ve bazen dört imam bazen iki imam kıldırır. Hepsinin farklı bir tarzı, farklı bir kıraatı olur. Bu şekilde teravihler hareketli geçer, bazen hatimle de kıldırılır ama uzun gelmez insanlara.

Ramazan ayı gelmeden ne gibi hazırlıklar yapılır?

Tüm dünyada olduğu gibi, Fas’ta da ciddi bir Ramazan heyecanı vardır. Burada istisnasız herkes oruç tutar. Evlerde Ramazanın olmazsa olmazı birkaç tatlı veya gıda var. Sillo, sufuw dedikleri badem kavurmasıdır. Toz haline getirilmiş badem ve bal karışımı, bir tür helva diyelim. Bu mübarek ay gelmeden hazırlanır ve bolca tüketilir. Hem iftarda hem de sahurda bizdeki halka tatlısına benzer bir tatlı da benzer şekilde bolca tüketilir. Otuz gün için otuz harira diye bir söz vardır. Harira çorbası da Ramazan ayının vazgeçilmez lezzetidir. Oruç hurma su veya bu tatlılarla açıldıktan sonra harira çorbası ile devam edilir. Çorba günlük olarak pişirilse de çorbanın malzemeleri önceden alınır, evde hazır edilir. Hatta bir Faslı yurtdışında bile olsa bu çorbayı kendisi yapar ve içer.

Ramazan ayında mesai saatleri değişir mi?

Ramazan ayında mesai saatleri değişir. Bir saat önce çıkılır, sabah daha geç başlanır. Tabi kurumuna göre değişir. Kimi daha da kısaltabilir mesai saatlerini.

Ramazan ayına özel basılan kitaplar, yayınlar olur mu?

Fas’ta neşriyat pahalıdır. O nedenle Ramazan ayına özel çok fazla hareketlilik olmaz. Ama imsakiyeler dağıtılır. Bazı şirketler çeşitli ilmi kitapları dağıtır.

Ramazan ayını iyi ki Fas’ta yaşıyorum diyor musunuz? Neden?

Fas’ta Ramazan ayını sadece kişisel olarak yaşamıyorsunuz, kırk milyonla birliktesiniz. Bizde toplum içinde bir grup tutup bir grup tutmadığında bir şeye karşı mücadele veriyormuş gibi hissediyorsunuz. Ama burada herkes tutuyor, kol kola girip omuz omuza yürümek gibi bir şey.  Ramazanı sofrasıyla, iftarı sahuru, camiye gitmesiyle, kısaca her yönüyle bu ayı sabahtan akşama kadar yaşıyorsunuz. Bu ay ülkenin her yerinde yaşanıyor.  Yalnızca kişisel olarak aç kalma gibi bir ritüel değil, hayat değişiyor, sosyal bir kardeşlik havası yaşanıyor. Ben başka Arap ülkelerinde de bulundum Ramazan ayında ama Fas’ta Ramazan bir başka. O nedenle iyi ki buradayım diyorum.

Son olarak Faslı Müslümanlar Ramazan bayramını nasıl kutlarlar, sizden dinleyelim.

Aslında Ramazan Bayramı, Küçük Bayram, Kurban Bayramı ise Büyük Bayram olarak anılıyor. Her iki bayram da coşkuyla kutlanıyor. Büyük camilerde namazlar kılınıyor, bayramlaşılıyor. Hemen herkes geleneksel kıyafetlerini giyiniyor, bayramda güzel giyinmeye özen gösteriliyor. Bayram bu ülkede biraz sessizlik demektir, sokaklar sakindir. Çünkü insanlar bayramı memleketlerinde, aile ve akrabalarıyla birlikte geçirmeyi tercih eder. Yani Türkiye ile kıyaslandığında bayram sevinci ve gözlemi farklıdır.

Bizde herkes dışarı çıkar, sokaklar canlanır ama Faslılar bayramı evlerde kutlar, memleketi uzaksa memleketine gider. Dükkânlar neredeyse on on beş gün boyunca kapalı olur. Ben çok kısa Kurban Bayramına da değinmek istiyorum. Kurbanlar meydanlarda değil, çatılarda kesilir. Sabah kahvaltıda ciğer yenilir, öğle yemeğinde işkembenin bir kısmı, akşam ise kelle ve boyun pişirilir. Eşler ve aileleri arasında da farklı bir gelenek vardır. Kesilen kurbanın kol kısmı dünürlere götürülür, bunu her iki taraf da yapar. Etin bir kısmını sonra yemek üzere kurutmak adeti de vardır. Velhasıl, her iki bayramda da yeme içme noktasında Fas insanı mükellef sofralar donatır diyebiliriz.