Osmanlı’da Yaşamın Merkezi: Külliyeler: Nuruosmaniye Külliyesi
Külliyeler günümüzde ziyaret edilecek tarihi bir mekan konumunda olsa da inşa edildikleri
dönemde toplumsal hayatı içerisinde yaşatan sosyalleşme mekanlarıydı. Bu mekanlar
yapıldığı dönemin sanatını ve mimarisini sergileyen zirve yapılardandı. Osmanlı’da Yaşamın
Merkezi: Külliyeler serisinde bu yazımızda sizlerle birlikte İstanbul’un tepelerinden birinde
kurulan Nuruosmaniye Külliyesi’ni inceleyeceğiz. Keyifli okumalar.
Nuruosmaniye Külliyesi 1.Mahmud tarafından 19 Ocak 1749 temeli atılarak yapımına
başlandı. Klasik Osmanlı mimarisinden barok tarzına geçişin ilk örneğidir. 1.Mahmud’un
vefatı üzerine külliyenin inşası 3.Osman tarafından yürütüldü ve 5 Aralık 1755 tarihinde
açıldı. Külliye açılışı için düzenlenen merasime padişah başta olmak üzere devlet adamları ve
ulema katıldı. Yapımını 1.Mahmud başlatsa da külliye kitabesinde kurucu olarak 3.Osman’ın
adı verilir. Külliyeye yine 3.Osman’a ithafen “Nuruosmaniye” denmesi de padişahın kendi
adını yaşatma isteğidir. Görünüşte Osmanlı hanedanının adını aslında kendi adını külliyeye
verdi.
Külliye şehrin ve ticaretin merkezi olan Kapalı Çarşı’ya yakın olarak inşa edildi. Külliye
inşaatı Ahmed Efendi öncülüğünde Simon Kalfa tarafından yürütüldü. Nuruosmaniye
Külliyesi klasik Osmanlı mimarisinden farklı olarak yeni bir tarz olan barok usulüyle yapıldı.
Nuruosmaniye Külliyesi’ni cami, hünkar kasrı, medrese, kütüphane, türbe, çeşme, aşhane ve
dükkan gibi yapılar oluşturur. Külliye Osmanlı’nın barok tarzda inşa edilen ilk ve tek yapısı
olma özelliğini taşır.
Külliyedeki yapılardan ilki külliyeyle aynı adı taşıyan Nuruosmaniye Cami’dir. Camide
külliyenin diğer yapılarında olduğu gibi barok üslubunun izleri görülür. Caminin tamamı
barok üslupla inşa edilirken klasik Türk sanatına örnek olarak yalnızca hattatlar tarafından
yazılan kitabeler mevcuttur. Cami içerisinde bulunan kubbe kenarları üzerinde Fetih Suresi
yazılıdır. Osmanlı mimarisinden barok tarzda süs ve işlemelerin bulunduğu ilk ve tek
camidir.
Külliyenin diğer yapısı ise medresedir. Nuruosmaniye Medresesi Osmanlı’da sultanların
yaptırdığı sultani medreselerin sonuncusudur. Medrese kare planlıdır ve avlunun etrafına
çevrelenmiştir. Medresede on iki talebe odası ve bir derslik mevcuttu. Külliyenin
vakfiyesinde medresede yazı öğretim şartı bulunur. Bu sebeple yıllarca hattatlar tarafından
hat dersleri verildi ve kitabeler kaleme alındı. Medrese bugün Kur’an kursu olarak
kullanılıyor.
Külliye planı içerisinde bir de kütüphane bulunur. Kütüphane okuma salonu ve kitapların
konulduğu odadan oluşur. Külliye planına kütüphane de dahil etmek isteyen 1.Mahmud buraya konulacak kitapların bazılarını da hazırlamıştı. Külliyenin inşası sırasında vefat eden
1.Mahmud’un isteğini 3.Osman yerine getirdi. İnşası tamamlanan kütüphane külliyede
olduğu gibi 3.Osman’ın adı verildi ve Nuruosmaniye Kütüphanesi adıyla açılışı yapıldı.
Kütüphanenin kapısı üzerinde hat yazısı ile “Beşikten mezara kadar ilim talep ediniz” levhası
yazılıdır.
3.Osman kütüphaneyle yakından ilgilendi. Buraya getirttiği kitaplarla 18.yüzyılın en zengin
kütüphanesini oluşturdu. 5031 ciltlik koleksiyonla kütüphanenin açılışı yapıldı. Sonraki
yıllarda ise kütüphaneye getirtilen kitap sayısında fazla bir artış görülmedi. Kütüphanede
tarihi eski fakat değeri yüksek birçok eser mevcuttu. Kütüphane personeli ise bir kütüphane
nazırı, altı hafız-ı kütüb ve bir mücellitten oluşuyordu. Kütüphanenin okuyucuların girişi ve
padişahın kullanımı için ayrı iki kapısı bulunuyordu. Camide olduğu gibi kütüphane de barok
tarzda dizayn edildi.
Külliyede bulunan çeşme ve sebil yine barok anlayışının en güzel örneklerinden olmuştur.
Nuruosmaniye Külliyesi klasik tarzdan farklı olarak geçiş döneminde yeni bir mimari
anlayışın en güzel örneklerinin başında gelir. 18.yüzyılda Batı’yla artan diplomatik, ticari ve
kültürel ilişkilerin bir yansıması olarak barok mimari etkisiyle inşa edildiği söylenir.
Nuruosmaniye Külliyesi 2016 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alındı.
Kaynakça
Türkiye Diyanet Vakfı. (2000). Nuruosmaniye Külliyesi Maddesi. (Semavi Eyice, Dü.) TDV
İslam Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/nuruosmaniye-kulliyesi Erişim Tarihi:
17.01.24
Türkiye Diyanet Vakfı. (2000). Nuruosmaniye Kütüphanesi Maddesi. (İsmail Erünsal, Dü.) TDV
İslam Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/nuruosmaniye-kutuphanesi Erişim Tarihi:
17.01.24
-İnce, K. (2021). Nuruosmaniye Camisi Taçkapıları. Sanat Tarihi Dergisi:
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1490000 Erişim Tarihi: 17.02.24
-Nuruosmaniye Cami ve Külliyesi. İslam Düşünce Atlası: https://islamdusunceatlasi.org/nuru-osmaniye
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Bilim Tarihi bölümü mezunuyum. Aynı zamanda yine Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Geleneksel Türk Sanatları son sınıf öğrencisiyim. Çeşitli bloglarda kültür ve tarih alanlarından yazılar yazıyorum.
