Ramazan Söyleşileri: Endonezya’da Ramazan

Farklı ülkelerde mübarek Ramazan ayının nasıl yaşandığını ele aldığımız Ramazan Söyleşileri serimizin bu seferki konusu: Endonezya’da Ramazan

Öncelikle sizi tanıyabilir miyiz?

İsmim Andika Rahman Nasution. Endonezya’nın Kuzey Sumatra bölgesindenim. İZÜ’de Tarih ve Medeniyet bölümünde doktora yapıyorum

Pandemi ile birlikte oradaki Müslümanların hayatında neler değişti? (Bu soruyu geçen seneki tecrübenize göre cevaplayabilirsiniz.)

Bu pandemi insanların hayatında çok şey değiştirdi: sosyal hayat, okul, iktisadi. Günlük hayat mesela, insanlar eskisi gibi rahat gezemez, selamlaşamaz, tokalaşamaz oldular. Okullar uzaktan eğitime geçti. Ekonomi bakımından Endonezya fena etkilendi. İnsanların çoğu işinden oldu. Fakat bu etkiler büyük şehirlerde taşraya nispeten daha çok hissedildi.

Müslümanlar açısından bir de ibadetlerin kısıtlanması var. Cami faaliyetleri kısıtlandı. Hocalar cemaatlerine internet üzerinden ulaşır oldular. Artık youtuber olmuşlar. Umreye gidilmez oldu. Fakat iyi tarafları da var. İnsanlar temizliğe, sağlığa, sağlıklı yemek yemeğe daha fazla önem vermeye başladı. Endonezya’da bal ve geleneksel ilaçların satışı yükseldi bu dönemde. Bir şey daha ekleyeyim. Elhamdülillah, insanlarımızın dayanışma ruhu da iyi yönde etkilendi. Ben bir sivil toplum kuruluşunda çalışıyorum. Bizdeki istatistiğe bakarsak bağışçıların verdiği bağışın miktarı azaldı, fakat bağışçıların sayısı yükseldi.

Pandemide Ramazan nasıl geçiyor?

Kısıtlamalar var tabii. Bizde pandemi 2020 başında başladı. Geçen sene karışık idi Endonezya. Bazı bölgeler çok etkilendi, bazılarına daha pek yayılmadı. Onun için kimi bölgede çok sıkı tedbirler vardı. Camiler kapandı. Kimi bölgeler daha rahat geçirdi, insanlar bir şey yokmuş gibi davrandı. Ama bu sene artık hemen hemen her yer aynı. İnsanlar tedbirini aldılar ama rahat davranıyorlar. Rahat çünkü salgına karşı şok etkisi gitti, alışıldı. Tabii büyük ve kalabalık şehir ve kasabalarda; yöreler ve köyler dediğim gibi pek etkilenmedi.

Biraz da pandemi öncesindeki zamana dönelim.  Normalde orada Ramazan nasıl yaşanıyor Müslümanlar arasında ? Bu konuda neler söylersiniz?

Bizde normalde Ramazan çok canlıdır. Çok farklı bir hava vardır. Ramazan öncesinden hazırlıklar başlar. Ramazan’da pek çok faaliyet olur. Ramazan Bayramı da Kurban Bayramı’ndan daha büyük kutlanır bizde.

Ramazan öncesi hazırlıklar: akrabalar bir araya toplanır; dana, kuzu veya tavuk kesilir. Böle yemekler Türkiye’de belki normal gelir. Bizde farklı. Çünkü halkımızın günlük tükettiği yemek daha çok balıktır. Millet evini, bahçesini temizler. Mescitler temizlenir. Mezarlıklar temizlenir. Herkes vefat etmiş anne-babasının, dede ve ninelerinin kabrini ziyaret eder. Veliler veya alimlerin kabri ziyaret edilir. Ramazan’a maddi ve manevi olarak “temiz” girmek için bazı bölgelerdeki insanlar arife günü asır vaktinde duş alır. Bunun için misk yaprağı, serai ve mayang (arek cevizi çiçeği) ile kaynatılan, özel hazırlanmış kokulu su kullanılır.

Ramazan boyunca sahur, sahur sohbetleri, toplu iftarlar, teravihler, camide mukabeleler -biz “tedarus” deriz buna, sesler dışarıdan duyulacak şekilde okunur-, dini eğitim için üç günlük beş günlük kamplar yapılır. İftarı beklerken çocuklar oynar, gençler gezer, iftar yemeği -takjil deriz- pazarları kurulur. Evler birbirine yemek gönderir. İftar için özel yemekler, tatlılar hazırlanır, satılır.

Bayram yaklaşırken eskiden anneler telaşa düşermiş. Kurabiyeler, tatlılar hazırlanır evlerde. Evler temizlenir, boyalanır. Yeni elbiseler alınır. Pazarlar da canlı olur yani.

Bayramda büyük aile ile toplanmaya çok özen gösterilir. Bu nedenle herkes memleketine, anne-babasının evine dönmeye çalışır. Bayram gecesinde tekbir yürüyüşü yapılır mikrofonla, meşalelerle.

Hem Türkiye’de hem de orada Ramazan’ı tecrübe ettiniz. Mukayese edecek olursanız neler söyleyebilirsin? Türkiye ve Endonezya arasında farklı ve benzer olan neler var?

Ramazan bizde Türkiye’dekinden daha canlı. Dediğim gibi camilerde, mescitlerde Kur’an (mukabele) yüksek sesle okunur. Keza teravihler dışarıdan duyulacak şekilde  kılınır. Tespihler, zikirler çekilir. Eğitim kampları yapılır. Genelde camide, özel yerlerde sohbetler daha yoğun olur. Hemen hemen her camide her mescitte toplu iftar yapılır. Türkiye’de çoğu camide yoktur. Ben Türkiye’deki ilk Ramazan’ımda camiye gitmiştim camide iftar yaparım diye. Yokmuş. Fakat mahya yok bizde. İyi veya kötü diyemiyorum. Bazı hocalar bu atmosferi insanların dinine olan ilgisini artırmaya bir vesile olarak görür. Fakat bazı hocalar veya bazı insanlar, İmam Malik’in yaptığı gibi yaparlar Bir rivayete göre İmam Malik Ramazan’da hadis meclislerini bile kapatır, sadece Kur’an okur ve namazlarını kılarmış.

Orada Ramazan’a özel olarak yapılan neler var? Türkiye’de pide, güllaç, ramazan davulcusu var mesela. Normalde olmayıp Ramazan’da hayatınıza giren bu tarz değişik örnekler var mı?

Davulcular var bizde de. Cami veya mescit mikrofonundan da seslenirler. Yemek konusunda tabii Ramazan’a özel tatlılar, şürüpler (içecek) ve salatalar var. Yaygın bir şekilde “kolak” tatlısı var bizde. Sulu tatlı. Muz, kabak, nangka da (bir meyve) yaygın tüketilir. “Lepat” undan yapılan bir tatlıdır. Sop buah (meyve kokteyli) yaygın içecek veya şürüp olarak tüketilir. Çeşit çeşit “bubur”lar var, yani sulu tatlılar. Bizim bölgede “labar” denilen Ramazan’ın özel salatası var. Özelliği Hindistan cevizli sos ve baharat içermesidir.

Müslüman gruplar arasındaki iletişim ve etkileşim Ramazan’da nasıl oluyor?

Ramazan dışındaki iletişim ve etkileşimden pek fark yok. Hocaların tabii yoğun programı olur. Bir gruptan diğer gruba geçerler. Fakat kimi gruplar arasında Ramazan’ın ilk gününün belirlenmesinde, bayram gününün belirlenmesinde veya teravihin rekat sayısı konusunda ufak tartışmalar çıkabilir.

Toplu iftarlar yapılıyor mu? Yapılıyorsa nasıl oluyor?

Şu an kimi yapar, kimi yapmaz. Yapanlar kısıtlı ve kurala uygun bir şekilde yapar. Sosyal mesafe uygulanır. Yer kapasitesinin yüzde elli hatta otuzu doldurulabilir.

Teravih nasıl kılınır?

Teravih, Endonezya genelinde ikişer rekat şeklinde, üç rekat vitir ile beraber 23 rekat kılınır. Üç vitir ile toplam 11 rekat kılanlar var. Son dönemde bu daha fazla yaygınlaştı. İşin kötüsü halkın çoğu teravih namazını hızlı bir şekilde bitirmeye çalışıyor. Fazla sevap için fazla rekat olsun ama çabuk olsun istiyorlar. O sebeple 23 rekatı 10 dakika gibi bir sürede kıldıranlar oluyor. Bence bu bir rekor !

Kadir Gecesi’nde neler yapıyorsunuz, nasıl kutlanıyor?

Kadir gecesi Türkiye’de çok farklı olur bizimkinden. Burada insanlar gecesini  camide geçiriyor. Cami gece boyunca canlı oluyor. Bizde bunu şahsi olarak yapanlar var. Buradaki gibi topluca yok. Fakat eskiden bu gecede -şimdiye kadar bunu sürdürenler vardır belki- evin önünde meşaleler veya mumlar yakılır, ev ışıklarla süslenirmiş.

İmamlar Ramazan’da hangi konuları işliyor?

Genellikle Ramazan ilmihalinden, Ramazan’ın faziletlerinden (birinci kısmı rahmet, ortası mağfiret, sonu cehennem ateşinden kurtuluş) bahsedilir. Orucun faziletleri, zamanın iyi değerlendirilmesi, ibadetlerle doldurulması… Çünkü bu dönemdeki ibadetlerin sevabı kat kat verilir. Sabrın önemi anlatılır. Ramazan’ın 17’si“Nuzul’ul-Kur’an” yani Kur’an’ın indirildiği gece olarak kabul edilir bizde. Bu günlerde Kur’an’ın faziletlerinden bahsedilir. Ramazan’ın son kısmında itikâftan, Kadir Gecesi’nden (dilimizde Arapça şekli ile “Lailat’ul-qadr” olarak geçer) bahsedilir. Kadir Gecesi’nde alın yazısının belirlenmesi, bu gecede herhangi bir duanın kabul göreceği, Kadir Gecesi’nin fazileti, bu gecede yapılan ibadet bin ay ibadet gibi olması gibi konular anlatılır.

Ramazan’a özel etkinlikler oluyor mu? Oluyorsa neler oluyor, biraz anlatabilir misin?

Tabii özel etkinlikler yapılır. Tedarus (mukabele), camilerde halkalar şeklinde yüksek sesle Kur’an okunmasıdır. Kultum (Kuliah tujuh menit), teravih öncesi yedi dakikalık vaazlardır. Pesantren Kilat, dini eğitim içerikli genelde üç günlük kamplardır.

Ramazan’ın son on günü itikâf imkanı var mı camilerde? Bu konuda nasıl bir tutum var?

Normalde vardır. Bugünlerde kurala bağlı bir şekilde yapılmasına izin verilir. Sosyal mesafe ile beraber yer kapasitesinin yüzde 50’sinin doldurulmasına izin verilir. Yine kırmızı bölgelerdeki camiler yapmıyor bu sene.

Orada bayram resmi olarak tatil mi? Bayramı nasıl geçiriyorsunuz? Türkiye’de çocukların bayram şekeri toplaması gibi Endonezya’ya özel şeyler var mı?

Evet dört gün hatta bir haftaya kadar tatil. Ramazan Bayramı, Kurban Bayramı’ndan daha büyük, daha şenlikli geçer. Çocuklar anne-babasına giderler. Göçenler memleketlerine döner. Akrabalar birbirini ziyaret eder. Küçükler büyüklerinin elini öper, birbirinden helallik isterler. Yani yaşlılar neredeyse bir hafta boyunca sürekli misafir ağırlar. Küçükler hiç durmaz, bir evden diğer eve geçer. Büyükler çocuklara para verir. Bayram hazırlıkları Ramazan’ın son günlerinde başlar. Evler temizlenir, boyalanır. Özel kurabiyeler, tatlılar hazırlanır. Eskiden anneler bu şeyleri kendileri hazırlarmış. Eskiden kültürümüzde bu ziyaretler bir ay sürermiş.

Diğer ülkelerdeki söyleşileri okumak için tıklayın: Ramazan Söyleşileri