Ramazan Söyleşileri: Nijerya’da Ramazan

Farklı ülkelerde mübarek Ramazan ayının nasıl yaşandığını ele aldığımız Ramazan Söyleşileri serimizin bu seferki konusu: Nijerya’da Ramazan

Öncelikle sizi kısaca tanıyalım. Nijerya’ya yolunuz nasıl düştü? Ne işle meşgulsünüz?

İsmim Ezgi Deniz Abbas TAFIDA. Hausa-Fulani kabilesine mensup eşim İbrahim ile üniversite yıllarımda İstanbul’da tanıştım. Sonra evlilik kararı aldık, Nijerya’ya yerleştim. 2016 yılından beri başkent Abuja’da yaşıyorum. Malik adından bir oğlum, Nijerya’nın öncü kadın şahsiyeti Nana Asma’u ile aynı ismi taşıyan bir de kızım var. Burada kendi işimi başlattım, tamamı Nijerya ve Türkiye’de yetişen doğal yağlardan ve bitkilerden kişisel bakım ürünleri üretiyorum.

Ramazan ayını Nijeryalı kardeşlerimiz nasıl karşılıyor?

Nijerya’da Ramazan ayında çok şey değişmeye başladı. Eski Ramazanları dinlediğimde bunu anlayabiliyorum. Çocuklara ve gençlere daha katı, daha disiplinli bir dini anlayış veriliyormuş. Ama yeni nesiller çok daha bilinçli olmaya başladı. Mesela artık Ramazan ayı gelmeden, çocuklar için evler süslenmeye başlıyor. Balonlar veya güzel yazılar, ayetler ve hadisler evin her tarafına asılıyor. Yine çocuklar için Ramazan ve bayram hediyeleri hazırlanıyor, bu aya özel kitaplar ve Kur’an satın alınıyor. Kitapçılar son yıllarda daha fazla seçenek sunmaya başladı. Sosyal medya daha hareketli. Çocuklar ve gençlerin İslam’ı daha çok sevmesi için gayret ediliyor. Eskiden yaygın olan korku ve disiplin anlayışı yerini sevgi ve hoşgörüye bıraktı.

Ramazan boyunca camilerde durum nasıl oluyor? Misal, hatimler yapılıyor mu?

Zaten Nijerya halkı, kadını, erkeği ve çocuğu ile yılın her günü, her ayı camilere gitmeyi sever. Ülkede çok sayıda mescit ve cami var, hepsi de aktif. Halk, Nijerya’da Ramazan boyunca camiyi daha fazla ziyaret ediyor. Vakit namazlarını orada kılmaya çalışıyor.

Hatim konusunda evet, elbette hatim yapılıyor ama daha çok Kadir gecesini aradığımız son on gün boyunca hatim geleneği oluyor. Yani Türkiye’deki gibi ilk günden başlanmıyor, belki o şekilde yapanlar da vardır ama yaygın olduğunu söyleyemem. Elbette camilerde yahut evlerde herkes mümkün olduğunca çok Kur’an okur. Nijerya’da Ramazan ayında farklı olarak her gece teheccüd namazları kılınır.

Camilerde veya çeşitli kurumlarda tefsir dersleri, sohbetler ve dersler düzenleniyor mu?

Elbette, genelde ikindi namazında başlıyor dersler. Hemen her camide ve mescitte çeşitli dersler oluyor. Tefsir çalışmaları çok kapsamlı oluyor, hoca konuşmaya başladığında siyer de anlatıyor, iman esaslarını da anlatıyor.

Nijerya’da Ramazan ayında Kadir gecesi nasıl ihya ediliyor? İtikâfa giriliyor mu?

Evet, itikâfa giriliyor. Kadir gecesini tüm Müslümanlar gibi son on günde arıyoruz ve bazı camilerde bu on günde itikafa giriyoruz. Tabi ki herkes Kadir gecesinin içinde yer aldığı ramazanın son 10 gününde daha fazla ibadet ediyor, sadakasını artırıyor, camileri daha fazla ziyaret ediyor. Az önce bahsettim, Türkiye’de pek yaygın değil ama Nijerya’da teheccüd namazı çok yaygındır. Burada sadece Ramazan ayında değil, yılın tüm diğer zamanlarında da burada teheccüd geleneği vardır. Kadınıyla ve erkeğiyle her mescitte her camide teheccüd namazı kılınır.

İftar anlayışı nasıl, tahmin ediyorum ki Türkiye’deki iftar sofraları ile Nijerya sofralarınız bir hayli farklı.

Öncelikle Nijerya çok sayıda etnik gruba ev sahipliği yapıyor o nedenle ben Abuja’da yaşayan Hausa ve Fulaniler adına konuşayım. Belki güneyde yaşayan Yoruba Müslümanlarının veya diğer kabilelerin özel yiyecekleri vardır ama Hausalarda ramazana özel yapılan bir yiyecek yok. Normal zamanda ne yiyorsak iftar sofralarında da onu yiyoruz. Bizdeki sahlepe benzeyen kunu isimli bir tatlı çorba var. Maalesef kızartma biraz çok tüketiliyor. Kosai, Türkiye’deki pişiye benzeyen ama beyaz un yerine Nijerya fasulyesinin unu kullanılarak hazırlanan bir yiyecek. Yam patatese benzer bir kök sebzedir, bunun da kızartması çok seviliyor. Pek sağlıklı yenilmese de daha az yemeye özen gösteriliyor.

Nijerya’da Ramazan ayında Türkiye’de olmayan bir gelenek var. Önce bir hurma veya bir meyve ile oruç açılıyor, camide veya evde namaz kılınıyor sonra iftar yapılıyor. Bu çok yaygındır ve çok önem verilen bir usuldür.

Dışarıda iftar yapma kültürü de yoktur. Türkiye’de her yerde iftar menüleri olur bilirsiniz. Hatta bu bir sektör gibidir. Nijerya’da yeni yeni Lübnan restoranları iftar menüleri sunmaya başladı ama sanırım yerli halktan pek giden yok. Çünkü yemek yemek ana amaç değil, bu mübarek ayı ruhen temizlenmek için bir vesile olarak görmeye çalışıyorlar. Peygamberimiz (s.a.v.) “Ademoğlu midesinden daha şerli bir kap doldurmamıştır.” diyor, bu hadise riayet etmeye çalışıyor Nijerya Müslümanları.

Türkiye’de bizim iftar davetlerimizde, yani aileler arası ev davetlerinde sofrada çok yemek oluyor. Kadınlar garson gibi durmadan sofradan kalkıyor ve hizmet ediyor. Bir yemek bitiyor diğeri geliyor. Çeşit çeşit yemek yapılıyor, bu yüzden kadınlar sabahtan akşama kadar mutfakta vakit geçiriyor. Nijerya’da Ramazan ayında iftarlar böyle değil. Burada ısıyı koruyan büyük kaplar var, tüm yemekler sofraya bu kaplar içerisinde geliyor, yemekler sıcak kalıyor zaten ve herkes istediği miktarı tabağına alıyor. Kimse sofradan kalkmıyor. Bir de burada kadınlar için ayrı, erkekler için ayrı sofra kuruyoruz. Genelde Müslüman aileler misafirlerini haremlik selamlık usulüne göre ağırlamayı tercih ediyorlar.

Toplu iftarlar veriliyor mu?

Nijerya’da Ramazan ayında toplu iftar veren olur ama daha yaygın gelenek, yemek yapıp veya şirketlere yaptırıp fakire fukaraya dağıtmak şeklinde oluyor. Camilerde dağıtabilirsiniz, köylerde dağıtabilirsiniz. Türkiye’de devlet, belediyeler ve vakıflar çadırlar kuruyor ve toplu iftarlar veriyor, Nijerya’da Müslümanlar birey olarak toplu iftar veriyor.

Nijerya’nın nüfusunun yarısının Hristiyan olduğunu biliyoruz. Onlar Ramazan ayına nasıl yaklaşıyor? Mesela halk birbirini iftara davet eder mi? Oruçlu insanlara saygı gösterirler mi?

Genelde Hristiyanlar da oruç hakkında bilgi sahibi. Zaten onlar da yılın belli zamanlarında bizim orucumuza benzer oruçlar tutuyorlar.

Birbirimizi davet konusunda şunu söyleyebilirim. Birlikte yaşıyoruz, çalışıyoruz, komşuyuz, iş arkadaşıyız, elbette iftarlar sofralarımızda onların da yeri var. Bizim çalışanlarımızın büyük çoğunluğu Hristiyan ve hepsine iftar veriyorum, yemek dağıtıyorum. Abuja’da Müslüman nüfus çoğunlukta, Hristiyan nüfusun daha fazla olduğu yerlerde tahmin ediyorum halk daha fazla iç içe yaşıyor ve Nijerya’da Ramazan ayında iftarı birlikte yapıyordur.

Devlet başkanı ister Müslüman olsun, ister gayrimüslim, her ramazan ayında bir resmi iftar düzenler ve orada tüm bakanlar, vekiller bulunur. Müslüman ve gayrimüslim herkes birlikte iftar sofrasına oturur. Bu her yıl gerçekleşir, adeta yazılı olmayan bir kural gibidir.

Bazı marketler iftar saatinde bir saat mola verir ki, çalışanlar orucunu açabilsin. Genelde bu konuda Müslüman halk sıkıntı yaşamaz. Yani Müslümanın orucuna saygı duyulur.

Siz yıllardır Nijerya’da yaşıyorsunuz,  Türkiye ve Nijerya’da İslam’ın nasıl yaşandığına dair gözlemleriniz bizim için kıymetli. Nijerya’da Müslümanların karakteristik özelliklerini biraz sizden dinlesek?

Nijerya Müslümanları namazı çok ciddiye alıyor. Başka konularda eksikleri olabilir ama millet olarak namazı çok çok önemsiyorlar. Yani kimse alışverişe gittim, mescit yok, namaz kılmayayım, kazaya bırakayım demiyor. Türkiye’ye kıyasla Nijerya’da İslam’ı yaşamak bence daha kolay. Burada her yerde durup namaz kılabilirsiniz. Türkiye’de yol kenarında namaz kılsanız tepki çekersiniz ama burada bir örtü serdiğiniz her yerde namaza durabilirsiniz.

Bir de İslami eğitim özgür ve yaygın. Neredeyse her camide ve her mescitte bir eğitim merkezi var. Mescidin imamı da bir hoca gibidir, mahallesindeki çocuklara İslami eğitim verir. Yani dini eğitim Nijerya’da çok yaygın. Çok sayıda İslami okul var. Bu okullarda çocuklar hem Batı eğitimi hem İslami eğitim alabiliyor.

Biraz da bayram hakkında bilgi isteyelim. Nijeryalı Müslümanların Ramazan Bayramı’na has gelenekleri var mıdır? Nasıl geçer bayramlar?

Nijerya’da Ramazan Bayramı için de daha önce söylediğim gibi çok etnik gruplu bir ülke ve her etnik grubun, her bölgenin farklı gelenekleri olabiliyor. Abuja’da çok farklı bir bayram kutlaması yok. Çünkü Abuja’da yaşayan insanların çoğu başka şehirlerden geliyor buraya. O yüzden imkânı olan memleketine gidiyor, Abuja’da kalmıyor.

Genel söyleyebileceğim bir şey varsa o da herkesin bütçesine göre güzel giyinmeye çalışmasıdır. Türkiye’de bir tane bayramlık giyilir, yani bayram için bir elbise alınır çocuklara ama burada hem çocuklar hem yetişkinler bayramın her günü için ayrı kıyafet alıp giyer. Sadece zenginler değil, fakirler de kesesine göre bayramın her günü için ayrı bir bayramlık diktirir.

Hemen her ülkede olduğu gibi, bayram boyunca aile ziyaretleri yapılır. Küçükler büyükleri ziyaret eder. Çocuklara harçlık verilir.  

Nijerya’da Ramazan Bayramı Abuja dışında nasıl geçiyor, duyduklarımı aktarayım. İnsanlar memleketini özlüyor ve bayram ziyaretlerinde herkes birbirini görmüş oluyor. Kuzeyde Emirlik Sistemi var, muhakkak duymuş olmalısınız ve bu emirler bayramda çok büyük kutlamalar yapıyor. İnsanlar güzel giyiniyor, kokular sürülüyor. Bayram namazına gidiliyor ve namazlar camide değil, şehir dışında özel olarak ayrılan büyük arsalarda kılınıyor. Çok çok kalabalık oluyor, camiye sığmak imkansız. Bayramın hedefi de insanları bir araya getirmek değil mi zaten? İşte emirler de namaz kılınan bu büyük arsaları ziyaret ediyor. Emir gelince namaz kılınıyor, hutbe veriliyor. Emirler ve beraberindeki ekip atlarına biniyor, saraylarına geri dönüyor. İşte bu kutlamalar Nijeryalı Müslümanlara özgüdür çok gelenekseldir ve hayranlıkla izlenen törenlerdir. Emirler bazen hutbe de veriyor.

Hemen emirlerin ne gibi konuları anlattıklarını sorayım.

Gündeme göre değişiyor. Mesela kimi zaman salgın hastalıklar konu oluyor, kimi zaman siyasi bir sorun. En son pandemi özelinde konuşuldu.

Son olarak,  Nijerya kültüründe özel bir yeri olan bir müzik aleti var, o müzik aletinin bayramla olan bağlantısı hayli ilgi çekici. Biraz bahseder misiniz?

Bu müzik aleti tamburdur. Tambur Nijerya’da üç önemli hadise için kullanılıyor. İlki bayramı haber vermek için. Ramazan bayramı arifesinde tambur çalınır ki insanlar bayramın bittiğini ve geldiğini bilebilsin. Tamburun da bir dili var, ritme göre ne dediğini bilen uzmanlar var. Birincisini söyledim, bayramlarda kullanılıyor dedik. İkincisi savaşlarda kullanılırdı, üçüncüsü de yeni Emir’in göreve gelmesi durumunda diyebilirim. Bayram arifesinde çalınmaya başlayan bu tambur, yedi gün boyunca çalınmaya devam ediyor, sarayların etrafında insanlar toplanıp tambur dinliyor. Bazen de emirler at üstünde şehir turuna çıkıyor ve tambur çaldırıyor. Hatta annesini ziyarete giden Emirler de bu ziyarete bir anlam yüklediği için yine tambur çaldırıp gidiyor. İslam kültüründe anneye verilen önem bir başkadır. Normalde Nijerya’da Emir’in bulunduğu bir odada, Emir koltuğa otururken, diğer herkes yerde oturur. Ama Emir, annesini ziyaret ettiyse, o odada koltukta oturan tek kişi anne olur, Emir bile yere oturur. Kadına ve anneye gösterilen bu saygı bence takdir edilesi ve örnek alınasıdır.

Bu güzel söyleşi için teşekkür ederiz. Beraber nice bayramlara erişebilmek temennisiyle.