Ramazan Söyleşileri: Özbekistan’da Ramazan
Farklı ülkelerde mübarek Ramazan ayının nasıl yaşandığını ele aldığımız Ramazan Söyleşileri serimizin bu seferki konusu: Özbekistan’da Ramazan
Kısaca sizi tanıyabilir miyiz?
Merhaba ben Muhlisa, Taşkent’te doğdum. İlk ve orta öğrenimimi Taşkent’te tamamladıktan sonra lise öğrenimim için Türkiye’ye geldim. Lisansımı Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesinde tamamladım. Şimdi ise İstanbul Üniversitesinde Yüksek Lisans programına kayıtlıyım. Uzun zamandır Türkiye’de yaşıyorum, kısa bir süre de Endonezya’da yaşadıktan sonra ailece buraya geldik.
Öncelikle Özbekistan’daki Müslümanlardan bahsetmek ister misiniz?
Türkistan’a yani Orta Asya’ya baktığımızda Özbekler için dinine en düşkün millet diyebiliriz. Ramazanlar olsun, Cuma namazları olsun birçok fark hissediliyor. Sovyet devrindeki baskılara rağmen, dine olan düşkünlük ve muhafazakar kesimin nüfusu son zamanlarda biraz daha fazla diyebilirim.
Salgın ile birlikte Özbekistan’da neler değişti?
Buna vereceğim cevaplar neredeyse burada yani Türkiye’de yaşananlarla birebir olacak. Ekonomik olarak, sosyal olarak epey zorlanılan herkesin fazlasıyla hassas olduğu bir dönemden geçtik. Şu an yasakların birçoğunun kalktığını ve yavaş yavaş normale döndüğümüzü söyleyebilirim ama aile içinde de ülkece de söylediğim gibi zor zamanlardan geçtik. Türkiye’de bu anlamda birlik ve beraberlik için güzel bir çerçevede birleşti, biz de bunun için elimizden geldiğince çabaladık.
Peki ya Ramazan için neler değişti?
Covid’le birlikte ilk önce toplu iftarlar ve toplu ibadetler yasaklandı tabi ki. Pandeminin başlarında çok sıkı takip edildi bu yasaklar. Kişisel arabaların kullanılması, evlerde üç beş kişi ya da ailenin birleşmesi dahi yasaktı. Pandeminin gelişiyle birlikte Ramazan aylarındaki yardımlaşma ve dayanışma organizasyonları oldukça güçlendi, geliri olmayanlar ve işsiz kalanlar için başta sanatçılar ve Türkiye’de de influncer denilen kişiler tarafından birçok etkinlik düzenlendi. Bu etkinlikler sayesinde de iftar için olsun, sahur için olsun, bayrama varana dek yardımlar yapılmış ve yerlerine ulaştırılmış.
Genel itibariyle Özbekistan’da Ramazan ayı nasıl geçiyor, bahsedebilir misiniz?
Öncelikle fiziki bir temizlikten başlanıyor, Ramazan daha gelmeden. Evler, evlerden sonra evlerin çevresi, sokaklar ve insanların birbirlerine karşı olan tutumları. Herkes Ramazan havasına girmeye gayret etmeye çalışıyor. Özbekistan’da Ramazanlara özgü olarak söyleyebileceğim en belirgin gelenek, iftara yakın bir saatte çocukların kapı kapı dolaşarak ev sahiplerine Ramazan şiirleri okuması, şarkılar söylemesi onlardan şeker ve harçlık toplaması. Maniler yöreden yöreye ağızlarda değişkenlik gösterebiliyor. Bir tanesini Özbekçe olarak paylaşayım:
Ramazan aytıp keldi eshiginizge
Hudoyim ogil bersin beshiginizge, ya Ramazan!
Shu uynin tepesida ay koruner
Bu uynin egeleri bay koruner, ya Ramazan!
Manası şu, “Biz sizin evinize, kapınızı çalarak Ramazanı getirdik, Allah sizin beşiğinize bir erkek evlat versin. Biz sizin evinizin üstünde bir ay görüyoruz, sizin evinizi de bu mahalledeki evlerin içinde zengin görüyoruz.”
Evlerde özellikle pişirdiğiniz yemekleriniz ve Özbekistan’da Ramazan ayına özel gelenekleriniz var mıdır?
Özbekistan’da bazı yörelerde boğazı arındırdığı iddia edilerek Ramazan’dan birkaç gün evvel balık yemeye gayret edildiğini duydum. Bununla birlikte klasikleşen Özbek pilavı genelde tüketildiğinden çok daha fazla tüketilir ve besleyici özelliği de göz önünde bulundurularak sürekli pişirilir. Genellikle Özbekler için yemek denildiğinde içinde mutlaka et aranır, bu sebeple etli çorbalar ve içinde et barındıran çeşitli yemekler de oldukça sık pişirilir. Bazı aileler Özbekistan’da Ramazan ayının başında bütçelerine göre kestikleri bir hayvanı otuz gün boyunca tüketmeye gayret ederler ve çoğunlukla da tüketirler. “Mastava” ve “Nişalda” gibi yiyecekler de sofralarda sık tüketilen yiyeceklerden. Ev yapımı kompostaları saymıyorum bile. Oruç açarken yine kırsal bir gelenek olan tuza parmak banmak geleneğinden de bahsedeceğim. Bu gelenekte su ile birlikte küçük bir tabakta bulundurulan tuza parmak banmak ve ardından su ile bunu tüketmek oruç açarkenki geleneklerden. Türkiye’deki hurma ve su ile oruç açma geleneği bizde oldukça yeni karşılaşılan bir gelenek. Tatlı olarak da özellikle bayrama yakın aslen Tatar tatlısı olan ama Özbekistan’da Tatarlardan daha çok pişirilen ve tüketilen bir tatlı olan “Chak chak” yapılır. Tat olarak Türkiye’deki lokma tatlısına oldukça benziyor, sadece şekli farklı, şerbetli bir tatlı. Sanırım bu kadar…
Camilerde toplu yapılan ibadetler ve sohbetler nasıl gerçekleşir?
Kadınlar genel anlamda teravihlere ve sohbetlere çok fazla katılım göstermezler. Genelde evde eda etmeye gayret gösterirler. Herhangi bir yasak yok fakat yine de çok hoş bakıldığını da söyleyemeyeceğim. Yalnızca birkaç camide kadınları görebiliriz. Erkekler ise teravihleri cemaat şeklinde kılarlar. İlk on beş gün Ramazan’ı karşılayan ilahiler sonraları ise Ramazan’a veda içerikli ilahiler söylenir. Bu ilahiler, namazın dört rekatında bir topluca okunur. Bütün camilerde hatimli teravih kılınır diyebilirim. Bir camide biten hatimli teravih başka bir camide devam ediyorsa oraya da katılınabiliyor. Cuma namazlarında da Ramazan’la ilgili hutbeler verilmeye başlanıyor. Fakat Türkiye kadar kalabalık da olmuyor. İnşallah çok yakında Türkiye kadar kalabalıklaşır.
Gayrimüslim vatandaşların Ramazan’a bakış açısı ve Özbekistan’da yaşanan Ramazanlarda gayrimüslimlere bakış açısı nasıldır?
Özbekistan’da hatrı sayılır derecede Rus bir azınlık mevcut, Yahudilerden de söz edebiliriz fakat onlar son zamanlarda o kadar fazla varlıklarını hissettirmiyorlar. Halk içerisinde sokaklarda iletişim gayet normal ilerliyor, gergin bir ortama hiç şahit olmadım. Ramazanlarımızı ve bayramlarımızı tebrik ettikleri oluyor, yolda da oldukça normal bir şekilde selamlaşıp geçebiliyoruz. Ramazan’ı oruçlu geçiren muhafazakar kesim işletmelerini kapatır, kalan işletmeler ise çalışmaya devam ederler. Genelde ise açık oluyor.
Türkiye’de ve Özbekistan’da Ramazan ayını kıyaslayabilir misiniz?
Türkiye’de Ramazan havası çok daha fazla hissediliyor. Adetler ve gelenekler genel anlamda benziyor zaten ama dediğim gibi siz Ramazan’ı daha dolu dolu geçiriyorsunuz. Devlet destekli sokak iftarlarınız, ziyaretleriniz olabiliyor. Daha coşkulu geçiriyor ve Ramazan’ı da bayram havasında karşılıyorsunuz.
Ve diğer Türkistan ülkeleri ile Ramazan için ortak ya da farklı sayılabilecek ne var?
Diğer Türkistan ülkeleri ile aşağı yukarı aynı, çok bir fark olduğu söylenemez. Özbekistan’da Ramazan boyunca gezip dolaşan çocuklar ve genel atmosfer oldukça benzer. Sivrilen ve farklılaşan pek nokta yok. Ama sadece şundan bahsedebilirim sanırım, Ramazan davulcularının Özbekistan’da olup olmadığından bahsetmiş miydim bilmiyorum ama diğer Türkistan ülkelerinde de bizde de bu gelenek maalesef yok. Halbuki güzel ve keyifli de… Sadece Özbekistan’ın geçmişten gelen bir köy geleneğiyle mutlu ve güzel haberleri davuluyla halka duyurmakla görevli birtakım kişiler varmış. Bu geleneği hala yaşatan bazı köylerde sahur saatlerini duyurmak ve insanları topluca sahura kaldırabilmek için bu davulcular hala görevlerini sürdürüyorlarmış. Diğer ülkeler için böyle bir şeye sordumsa da duyamadım.
Son olarak Özbekistan’daki Ramazan bayramları nasıl geçer?
Ramazan Bayramı’na da evvela hazırlıkla gözümüzü açıyoruz diyebilirim. Ramazan’a nasıl fiziken bir temizlikle hazırlanılıyorsa bayrama da o şekilde hazırlanıyoruz. Arefe gününe kadar arefe günü de dahil olmak üzere hazırlıklarımız ve temizliğimiz sürüyor. Özbekler bu anlamda çok titiz davranıyorlar. Bunun dışında bayramlar, Türkiye’deki kadar coşkulu geçiyor. Aile ziyaretleri, kabristan ziyaretleri, yeni evli bir çift varsa eğer mutlaka o ziyarete gidilir ve evleri görülür, gelin görülür. Sırf gelini görmek için bile o evin ziyaret edildiği olur. İkramlar yapılır, yeme içme faslı geçirilir. “Borsak”, “Chak chak” dediğimiz tatlılar mutlaka bayramda da pişiriliyor. Türkiye’den farklı tek özellik sanırım bizde el öpmenin olmaması, erkekler erkeklerle kadınlar ise kadınlarla tokalaşır fakat kimse el öpmez bu da hiç garipsenmez. El öpme sanırım Azerbaycan’da ve Türkiye’de var sanırım sadece.
Bu kıymetli sohbet için teşekkür ederiz. Birlikte nice güzel Ramazan ve bayramlara inşallah.
