Üsküp’te Bir İlim Yuvası: Fettah Efendi Derneği

Üsküp’te bir ilim yuvası olarak hizmet gösteren Fettah Efendi Derneği’nden Dr. Sevba Abdula ile olan röportajımızı sizler için hazırladık.

Balkanlar’da çok önemli bir ismin adını dernek çatısı altında yaşatıyor olmanız takdire şâyan. Derneğinizi kurarken bu ismi seçme sebebinizi ve bu ismin sizdeki önemini kısaca anlatır mısınız?

Öncelikle bize bu fırsatı sunduğunuz için teşekkür ederiz. Doğru, Abdülfettah Rauf ya da Fettah Efendi, sadece ülkemiz için değil,  İslâm medeniyeti için de çok değerli bir isim. Özellikle Üsküp’te dinî kültür ve edebiyatla temas eden herkes muhakkak 20.yy’ın âlim-talebe-ekol üçlemesinin en önemli temsilcisi olan Meddah Medresesi, Ata Efendi ve Fettah Efendi’yle temas kurmuştur. Bu temas büyük oranda 1945 sonrası kamusal alanda dışlanan, eve hapsolan dinî kimliğin şekillenmesi ve güçlendirilmesi için kullanılmıştır. Bu yapı yakın geçmişin canlı hatırası olarak Üsküp ve çevresinde kişilerin yapıp ettiklerinin etkileri sürekli nesillere aktarılmıştır. Biz de bu aktarımı sözlü gelenekten kurumsal bir yapıya dönüştürmek için Balkanlara ve ötesine aktararak geleceğe dair umutla bakılabilmesini arzuladık. Fettah Efendi Derneği, Balkan Çalışmaları Vakfı’na dönüşerek faaliyetlerine devam ediyor.

Yaptığımız faaliyetler her ne kadar kendilerinin faaliyet gösterdiği 1923-1963 dönemindeki dinî düşünceye, İslam âlemine ve dünyaya olan bakışlarıyla belli oranlarda farklılık arz etse de kendilerine sahip çıkma duygusu her şeyin önüne geçti.

Dernek ile eğitim, araştırma ve yayıncılığı merkeze alarak dünyadaki cari meseleleri ve gidişatı önemseyen, geleceğe dair bir teklif sunabilme kapasitesine ulaşabilecek zemini oluşturmayı hedefledik. Üsküp merkezli bir dernek olmamızın yanında, Üsküp’ü aşacak medeniyetimizin, insanlığın gelişimine katkıda bulunacak, iyiye doğruya ve güzele dair üretimler yapmak istedik. Zihin dünyamız özellikle tek bir kimliğe, karmaşaya, az gelişmişliğe, gündelik çıkar ve faydalara hapsolmuş düşünce dünyasından uzak durmayı önemser.

Gençlerin düşünceye, araştırmaya ve bunların yazıya dökerek ekole dönüşmüş bir duruşa sahip olmalarını arzulayarak ilk adım attık. Tabi ki bunların çok büyük hedefler olduğunun farkındayız. Gerçekleştirip gerçekleştirememenin sadece bizlerin elinde olmadığının da farkındayız. Fakat bizi aşan hayaller kurmanın, asıl mücadeleleri gündeme getirmenin ve bir yol ortaya koymanın ne denli değerli olduğunun da bilincindeyiz. Tüm yapılan çalışmaların arkasında bu amaç ve dert var. Faaliyetler, bu hayallerin formlara dönüşmüş hâlidir, diyebiliriz.

Gördüğümüz kadarıyla çalışmalarınızın tümü gönüllülük ilkesiyle ilerliyor ve büyük de ilgi görüyor. Sizlere, bizzat K. Makedonya hükümetinin bu mânâda bir desteği oluyor mu?

Çok şükür öğrencilerden büyük bir ilgi ve alaka var. Bence, bunda vizyonumuz kadar onu nasıl gerçekleştirdiğimizin de önemi büyük. Biz işimizi sadece yapmakla mükellef değiliz, işimizi ciddiye alarak güzel yapmakla mükellefiz. Çalışmalarımızda ince detaylara çok önem veriyoruz. Bu konuda sürekli gelişmeye ve dünyadaki her kurumla yakın işbirliği yapabilmeye açığız. Artık yerel çalışmaların çok kolaylıkla bölgesel ve küresel çalışmalara dönüşebileceğini görebiliyoruz.

Geride bıraktığımız bu 6 yılda çok mesafe kat ettik. Üsküp’ten başlayarak K.Makedonya’ya, Balkanlara ve Türkiye’ye yönelik faaliyetler yapan bir kurumsal yapıya dönüştük. Bunları dile getirmek kolay ama yapabilmek ve devam ettirebilmek sadece çok çalışmakla mümkün.

Çalışmalarımızda olabildiğince özerkliği gözettiğimizi muhataplarımızın hepsine dile getirmekten asla çekinmiyoruz. Biz emeğimize ve vizyonumuza güveniyoruz. Yeter ki gençlerimiz, ülkemiz, medeniyetimiz ve insanlığın hayrına bir çalışma ortaya koyulmuş olsun. K. Makedonya devletinin bizim gibi yapılara çok ihtiyaç duyduğunu ve bizimle gurur duyduğunu düşünüyorum.

Ülkenin gençlerine, eğitime, bilgiye, düşünceye yapılan her emeğin ve her yatırımın adil bir kalkınmayı, barış içinde beraberce yaşamayı, insan hakları ve özgürlüğünü önemseyen bir devlet için son derece önemli olduğunu düşünüyorum. İnşallah bizim gibi kurumlara olan destekleri artar ve geleceği hep beraber inşa etmiş oluruz.

K. Makedonya’daki STK’ların çoğunun, eğitim harici alanlardaki açığı kapatmak üzere çalışmalar sürdürdüğü aşikâr. Eğitimi temel alan dernek olmanız hasebiyle bu topraklarda teksiniz. Bu sayede derneğiniz ile gerçekleştirmeyi düşündüğünüz hedefleriniz nelerdir?

1990 sonrası demokratikleşme ile kamusal hayatta her kimliğin yer alabilme imkânı oluşması örgütlenebilme hakkını da doğurdu. Kurumsal bir çatı altında örgütlenmek belli bir dönem bizim coğrafyamızın susadığı bir olguydu. Tabii herkes kendi imkânları ve düşünce çerçevesine göre örgütlenebildi. Değerli kurumlar ortaya çıktığı gibi belirli alanlara yığılmalar ve kötü örnekler de oldu.

Biz, 2016’da derneği kurduğumuzda eğitim, düşünce ve yayıncılık alanında faaliyet yapmanın ne denli önem arz ettiğini analizlerimizle gördük. Yeni genç neslin de bu konuda uzmanlaştığını, buna zemin ürettiğini görerek bu alana odaklandık. Çünkü eğitimin sürekli değişen, dönüşen ve yeniden üretilen bir çerçevesi var. İktidar odaklarıyla, kimlik üretimiyle de yakın ilişkisi var. Dünyadaki cari kültür ve teknolojinin gelişimini içine kattığımızda çok dinamik bir süreç olduğu açık. Bu açıdan sadece belli başlı kurumların katkısı yeterli olmuyor. Öğrencilerin yeni iletişim olanaklarıyla beraber küresel bir toplum içerisinde yaşayacakları, ona göre kendilerini yetiştirebilecekleri alanlar gerekiyor.

Biz, bu noktada çalışmalarımız ile destekleyici eğitim programları geliştirmek istedik. Üsküp Düşünce Okulu buna binaen oluşturulmuş ve gelişmekte olan bir yapı. Karşılaştırmalı bir perspektif ile öncelikle düşünce üretimini önceliyor, erdem ile bilgiyi mezceden bir okul inşa etmek istiyoruz. Kendi medeniyet birikimini içselleştirmiş, dünya ile iletişime geçen, yarınlara dair söz söyleyen, herkes gibi fikir geliştirebilen ve olup bitenin farkında olan şahsiyetlere destek sunmamız gerekiyor.

Titizlikle sürdürdüğünüz çalışmalarınızda öne çıkan, fark yaratan en önemli çalışmanız nedir?

Üsküp Düşünce Okulu, Balkan Çalışmaları Kongresi, Balkan Çalışmaları Dergisi, Fettah Efendi’nin şiir kitapları, Genç Akademimiz, İDEFE Yayınlarımız, Balkan Gençlik Okullarımız gibi çalışmalarımızın hepsi birbirinden kıymetli ve hepsi bir bütünün parçası aslında ama illa bir faaliyeti öne çıkarın derseniz, bizim derneğimizin çimentosu olarak değerlendirdiğim iki yıllık uzun ve çetin bir süreç olan Üsküp Düşünce Okulu derim.

Düşünce Okulu ile birçok değerli ismi K. Makedonya’ya getirerek, hem gelenlerin buradaki Osmanlı mirasını görmelerini hem de gençlerin nitelikli birçok isimden istifade etmelerini sağlıyorsunuz. Buna binaen buradaki eğitim açığını az da olsa kapattığınızı düşünüyor musunuz?

Geçiş ülkesi olma durumumuz bir türlü sona eremediği için devlet ve yükseköğretim kurumlarımızın eğitim açığını kapatması kolay değil. Dolayısıyla sivil toplumun bu çerçevede verdiği emek son derece önemli. Bu çerçevede bize düşen kısmın karşılığını verdiğimizi düşünüyorum. Biz, var olan eğitime alternatif destekler sağlarken, alanında uzman kişileri misafir edip bu öncü şahsiyetler ile ufkumuzu genişletmeyi ve hocalarımızın engin bilgilerinden öğrencilerimizin istifade etmesini önemsiyoruz. Üsküp ve Balkanlar çoğu büyüğümüz açısından değeri yüksek yerler. Bizim gibi yapılara verdikleri destek ve değer de birleşince çok güzel sonuçlar ortaya çıkıyor.

Derneğinize baktığımızda daha birkaç yıllık olmasına rağmen binin üstünde faaliyet gerçekleştirdiğini görüyoruz. Bundan hareketle halkın derneğinize teveccühü ne düzeyde?

Bizler üst kültüre dair çalışmalar yapıyoruz. Düşünce, eğitim, kültür ve medeniyete yönelik araştırma yapmak, toplumların belli kesimlerinin dertlendiği müşküllerdir. Bu da çok doğal ve gerekli bir ihtiyaçtır. Bizim gibi kurumlar içinde bulunduğu toplumun ilerisinde olmak zorundadır. Bu anlamda ortaya konulan üretimler geçmişi derinden anlamlandırmayı, değer ve ilkeleri merkeze alarak geleceğe etki etmeyi ve öngörmeyi gerektirir. O yüzden bizim gibi kurumların etkisini en güzel değerlendirecek olan hiç şüphesiz tarihin kendisidir. İlaveten buradaki diğer ilgili kurumların, öncü şahsiyetlerin çalışmalarımıza teveccühlerinin büyük ve geri dönüşlerinin hep olumlu yönde olduğunu söyleyebilirim.

Derneğiniz adına bundan sonra atmayı düşündüğünüz somut adımlardan da bahseder misiniz? Fettah Efendi, bundan sonra ne gibi çalışmalarla bizi karşılayacak?

İlk kurulduğumuz andan bugüne kadar büyük adımlar attık. Mesela; Fettah Efendi Derneği’ni yakın bir zamanda Balkan Çalışmaları Vakfı’na dönüştürdük. Dört araştırma merkezimiz ve yayınevimiz mevcut. Bunlar: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Merkezi, Fettah Efendi Araştırmaları Merkezi, Aile ve Gençlik Araştırmaları Merkezi, Üsküp Düşünce Okulu Merkezi ve İDEFE Yayınları. Bu dört araştırma merkezimizin eğitim, araştırma ve yayın faaliyetleri oldu ve olmaya devam edecek.

Mevcut yapımızı vakfa dönüştürerek ilgi alanımızı, yakın coğrafyamızı es geçmeyip Balkanların tamamı olacak şekilde belirledik. Balkanların genelinde sivil ve özerkliği önemseyen ilmî öbekler inşa ederek yakın coğrafyamızın önemli merkezlerine bunu modellemeyi umuyoruz. Çok önemsediğimiz ilmî hareketlilik ve etkileşimi bölgede sağlayarak önümüzdeki 10 yılda bölgenin eğitim, araştırma ve yayın alanında önemli kurumlarından biri hâline gelmesini hedefliyoruz. Bu hedefimize yaklaşırsak Balkanların geleceğini şekillendiren, söz sahibi olan entelektüellere, akademisyenlere ve aydınlara ev sahipliği yapmış olabiliriz.

Tekrar bizleri misafir ettiğiniz ve çalışmalarımıza ilgi duyduğunuz için teşekkür eder, çalışmalarınızda başarılar dileriz.