Brezilya’da İlk Müslümanlar – Bağdatlı Abdurrahman Efendi
Brezilya! Adı anıldığında bile içimizi kıpır kıpır eden bir ülke. Bu Latin Amerika ülkesi, sıcak iklimi, cana yakın insanları ve yetenekli futbolcularıyla hepimizin aklında güzel yer edinmiş. Dini açıdan düşündüğümüz zaman ise gözümüzün önüne São Paulo şehrindeki devasa Hz. İsa heykeli geliyor. Brezilya’yı kültürel yönüyle bilmemize rağmen kapsamlı bilgiye sahip olduğumuz söylenemez. O diyarlarda çok eski yıllardan beri bazen gizli bazen açık bir şekilde Müslümanlar hayatlarını sürdürmüşler.
Kitabevi Yayınları’ndan 2011 yılında çıkan “Brezilya’da İlk Müslümanlar: Brezilya Seyahatnamesi”, bu alanda yazılmış ilk metni önümüze getiriyor. Bağdatlı Abdurrahman Efendi isminde bir imamın kaleminden çıkıp günümüze ulaşan seyahatname, bizlere Brezilya Müslümanlarına dair daha önce duymadığımız birçok bilgi veriyor.
Seyahatname, ilk baskısını 1871 yılında yapmış. Bağdatlı Abdurrahman Efendi, 1865 yılında İstanbul’dan Basra Körfezi’ne gitmek için yola çıkan iki Osmanlı savaş gemisine imam olarak atanıyor. Olumsuz hava şartları yüzünden yolunu şaşıran gemi, ilk bulduğu karaya demirleme kararı alıyor. Mürettebattakiler, nihayet sağ salim bir kara parçasına ayak bastıklarında ise Brezilya halkı ile karşılaşıyorlar.
Basra yolunda Brezilya’yı bulan mürettebat, kendilerini çok daha fazla şaşırtacak olaylardan habersiz, halkla iletişim kurmaya çalışıyor. Ortak bir dil bulamasalar da hal dili her şeye tercüman. Brezilya’da yaşayan bir grup siyahi, gemiyi ziyarete gelerek Bağdatlı Abdurrahman Efendi’ye hayretle bakıyorlar. Ardından, namaz vakti geldiğinde mürettebatla birlikte saf tutuyorlar. Bu şekilde Bağdatlı Abdurrahman Efendi ve onun sayesinde tüm dünya, Brezilya’da Müslümanların yaşadığına ilk defa şahit olmuş oluyor.
Kısa süre sonra Arapça bilen bir tercüman bulup bu vesileyle Abdurrahman Efendi’yle iletişime geçen Brezilyalı Müslümanlar, onun Rio de Janeiro’da kalıp kendilerine İslami bilgiler öğretmesini istiyorlar. Gemi mürettebatıyla istişarenin ardından bu talep kabul ediliyor. Ve Bağdatlı Abdurrahman Efendi’nin Brezilya macerası başlıyor.
1800’lü yılların başında Afrika ülkelerinden köle olarak getirilen ve yakın zamanda özgürlüklerine kavuşan siyahi halkın içinde hala Müslüman kalanların olduğunu öğrenen Bağdatlı Abdurrahman Efendi, halkın dini bilgi açısından çok zayıf olduğunu fark ediyor. Arapça bilen tercümana büyük saygı duyulduğunu, hatta halkın dine dair bilgilerinin neredeyse tamamını bu tercümandan öğrendiğini görüyor. Fakat kısa zamanda bu tercümanın bir Yahudi olduğu ve İslam’ın pratiklerini bir nevi tahrif ederek halka anlattığı anlaşılıyor. İlk olarak bu yanlışları düzeltmekle işe başlayan Bağdatlı Abdurrahman Efendi, birkaç yıl boyunca Brezilya halkına İslam’ı öğretiyor.
Yalnızca 72 sayfadan oluşan bu değerli kitap, internette hala satışta. Son basımı 2018 yılında 5. baskı olarak yine Kitabevi Yayınları’ndan çıkmış. Kitabın Arapçadan Türkçeye çevirisi Antepli Mehmed Şerif tarafından, yayına hazırlanması ise N. Ahmet Özalp tarafından üstlenilmiş. ‘Brezilya’da İlk Müslümanlar: Brezilya Seyahatnamesi’, hem bu alanda yazılmış ilk kitap olması, hem de Osmanlı döneminden kalma bir seyahatname olması itibariyle mutlaka okumaya değer.
