5 Soruda Kuzey Makedonya’da İslam

Bugünkü yazımızda, Balkanlar mevzu bahis olduğunda adından çokça söz ettiren ve son dönemde kendine has lehçesiyle trendler arasında giren Kuzey Makedonya’da İslam anlayışını 5 soruya cevap arayarak anlamaya çalışacağız. 

1. Kuzey Makedonya’da Müslüman nüfusu ne kadar?

Kuzey Makedonya’nın nüfusu iki milyon. Bu nüfusun ortalama %33 dilimini Müslümanlar, kalan nüfus çoğunluğunu ise diğer din mensupları en çok da Hıristiyanlar oluşturuyor. Ne var ki yapılan her nüfus sayımı esnasında Müslümanların %33’ün altında olduğu söylenerek nüfusun çok azını kapsadığı gösterilmek isteniyor. Bunun yanında nüfus sayımları esnasında yaşanan tartışmalar ve Müslüman halkın itirazları, bu sayının daha yüksek olduğu düşüncesini zihinlerde oluşturuyor.  

2. Kuzey Makedonya’ya İslam ne zaman ve nasıl ulaştı? 

Kuzey Makedonya’ya baktığımızda tarihten bu yana birden fazla medeniyete ev sahipliği yapmış olduğunu ve birçok dinî–etnik kimliğin varlığını sürdürdüğünü görüyoruz. İslam’ın bu topraklarla tanışması ise miladi 1389 yıllarına dayanır. Çünkü bu tarihten itibaren Kuzey Makedonya’da Osmanlı hakimiyeti başlar. Osmanlılar Ohrid’e ve Üsküp’e yerleşerek ilk olarak önemli kiliselerden biri olan Ayasofya Kilisesi’ni camiye çevirir. Bunun yanı sıra inşa ettikleri külliyeler, hanlar, hamamlar, medreseler, çeşmeler ile dinî ve kültürel hayatı canlandırarak İslam’ın ülkenin her yerine yayılmasını sağlamışlardır.

14. yüzyıla kadar bu topraklarda İslam varlığını Osmanlı tek elinde sürdürür. Balkan ve dünya savaşları, ardından bölgede komünizmin baş göstermesiyle birlikte Kuzey Makedonya’da dinî yaşantı kamu alanlarında sıkıntıya girse de, Balkan insanın özel hayatında varlığını korumaya hep devam etmiştir.  

3. Kuzey Makedonya’nın en meşhur camileri nelerdir?

Kuzey Makedonya’nın en meşhur camilerinden biri, hiç şüphesiz Ayasofya Cami’dir. Kuzey Makedonya’nın incisi olarak bilinen Ohrid şehrinde bulunan bu cami, bölgeye Osmanlıların yerleşmesinden sonra kiliseden çevrilmiş olup ülkenin ilk ve zamanın en büyük camisi olarak kabul edilir. Ülkenin diğer önemli camilerinden biri Kalkandelen şehrinde iki kız kardeşin mâli desteği ile yaptırıldığı bilinen Alaca Cami’dir. Mimar İshak Bey tarafından 1438 yılında inşa edilen bu cami, yakın bir tarihte UNESCO miras listesine alındı.

Bir diğer önemli cami ise 1492 yılında Yavuz Sultan Selim‘in veziri olan Mustafa Paşa tarafından başkent Üsküp’te yaptırılır ve camiye Mustafa Paşa kendi ismini verir. K. Makedonya’da Türklerin en yoğun yaşadığı Gostivar şehir merkezinde Saat Camisi bulunur. Caminin içinde bulunan Osmanlı Saat Kulesi, sonraki yıllarda Saat Camisinin inşa edilmesi için en önemli sebeptir. 

4. İslam adına çalışmalar yapan en önemli şahsiyetler kimlerdir?

Ülkeye İslam’ın ilk geldiği yıllardan itibaren çeşitli eserler kaleme alındı ve bu alanda birçok çalışmaya imza atıldı. Ancak komünizm ile ilmî çalışmaların birçoğu sekteye uğradı ve din adına yapılan bütün faaliyetlere kilit vuruldu. Balkanlar’da Osmanlı Türkçesi ile yazan son dönem alimlerinden Fettah Efendi (ö. 1963) bu topraklarda İslam adına mücadele veren en bilindik isimlerin başında gelir. Kendisi dinî kimliği sebebiyle hapse bile mahkûm edildi. İlmî çalışmalarının yanında şiire de merakı olan Fettah Efendi’nin ardında bıraktığı eserler bugün takdir görmeye devam ediyor.

Hocasının izini sürdüren diğer önemli bir isim Kemal Efendi’dir (ö. 1977). Kendisinin yazdığı onlarca eseri oğlu Muhammet Aruçi (ö. 2013) aracılığı ile bugüne ulaştı. Muhammet Aruçi, Kuzey Makedonya’da aynı davayı güden önemli biridir. Kendisi hayatı boyunca Balkanların siyasal, kültürel, sosyal ve dinî yapısını çok yönlü ele alıp dünyanın farklı farklı yerlerinde anlatmaya çalışan nadir isimlerdendir. 

5. Kuzey Makedonya’da bulunan Müslümanların en büyük sıkıntısı nedir?

Kuzey Makedonya’da yaşayan Müslümanların en çok muzdarip olduğu konuların başında, İslam’ı temsil eden eserlerin yok edilmesi üzerine güdülen politikalar gelir. En bilindik örneği; 2001 yılında yaşanan iç savaş zamanında Kuzey Makedonya’daki çok sayıda tarihî eser tahrip edildi ve Müslümanlara ait yapıların çoğu kullanılamaz hale geldi. Aynı yılda Üsküp’ün müstesna mekânlarından biri olan Vodno Dağı’na büyük bir haç yerleştirildi. Bu haçı Üsküp’ün hemen hemen her yerinde görmek mümkün. Bunun yanında Üsküp’te 15. yüzyılda Osmanlıların inşa ettiği tarihî Taş Köprü’ye ait kitabe ve mihrabın kasıtlı söküldüğü rivayetler arasındadır. 

Kuzey Makedonya’da yaşayan ve Torbeş ismiyle bilinen azınlık Müslüman Türk etnik grubun, anayasa ile sabit olan ana dilde eğitim alma talebinin bir türlü gerçekleşmediği de acı gerçeklerdendir. Kuzey Makedonya’da yaşayan Müslümanların karşılaştığı bir diğer problem ise ülkede yürütülen misyonerlik faaliyetleridir. Özellikle ülkenin doğu cephesinde yaşayan ve desteksiz bırakılan Müslümanlara yönelik sürdürülen misyonerlik faaliyetlerini devletin desteklediği iddia edilir. Mesela; 2002 yılında Ohri’de İmaret Cami’nin Aziz Kiliment Kilisesi’ne çevrilmesi bunun en büyük örneğidir.