Endülüs’te Ramazan

Endülüs’te Ramazan başlığıyla ele alacağımız bu yazımızda Endülüs’te Müslümanların Ramazan ayında oruç ve namaz gibi ibadetlerini nasıl yerine getirdiklerini ele alacağız. İftar sofraları ve yardımlaşma çalışmalarından bahsedeceğiz. Ayrıca Kadir Gecesi ve Ramazan Bayramı başlığına da yer vereceğiz.

İslam’da mübarek olarak kabul edilen Ramazan ayı Müslümanların oruç tuttuğu ve ibadetlerini özenle yerine getirdiği rahmet ve bereket ayıdır. Bu ayda yapılan ibadetlerin daha faziletli olması nedeniyle Müslümanlar ibadetlerini büyük bir titizlikle yerine getirir ve nafile ibadetlerini artırırdı. Ramazan ayı bütün İslam coğrafyalarında olduğu gibi Endülüs’te de heyecanla karşılanırdı. Dini vecibelerini yerine getirmekte hassas davranan Endülüslü Müslümanlar Ramazan ayında ise buna özellikle dikkat ederlerdi.

Oruç

Oruç ayı olan Ramazan’da Endülüslü Müslümanlar bu ibadeti titizlikle yerine getirirdi. Özrü bulunmayan herkes oruç tutardı ve henüz ergenlik çağına ulaşmamış güç yetirebilen çocuklar da buna katılırdı. Bir Akdeniz ülkesi olması hasebiyle Endülüs’te yaz mevsimine denk gelen Ramazan ayları meşakkatli geçmekteydi. Bu gibi zor zamanlarda insanların oruçlarını bozmak orunda kaldığı durumlar da olmuştur.  Kimi zaman sıcak nedeniyle insanlar arasında gerginlik halleri de yaşanabilmekteydi. Bu nedenle gündüz vakitlerinde insanlar zorunlu kalmadıkça sokağa çıkmazdı. Durumu iyi olanlar ise evlerinin avlusunda oymalı mermer havuzlarının fıskiyeleriyle serinler, akşamları da havuz başında iftar yaparlardı. Ayrıca insanları iftara çağırmak da gelenek halini almıştı.

İftar Sofraları

Endülüs Ramazanlarının baş yemeği ise maruziya idi. Bu yemek kuzu etinin kişniş, badem, nişasta, bal, ceviz ve armutla pişirilmesinden yapılmaktaydı. Oğlak etiyle pişirilen beyaz tafaya ve yeşil tafaya da Endülüs’ün önemli yemeklerindendi. Misafirlere genellikle et yemeklerinin ikram edildiği Endülüs’te güvercin, bıldırcın, yaban ördeği ve kumru gibi kuş etleri de kullanılırdı. Tatlı olarak ise beyaz peynirin tarçın serpilerek kızartıldığı ve balla tatlandırıldığı mücebbenât adında bir tatlı yapılırdı. Endülüs sofralarında içecek olarak da arpa, badem ve şekerle yapılan orjat adında helal bir içecek (şurup) bulunurdu.

Namaz ve İbadetler

Endülüs’te Ramazan aylarında teravih namazları büyük bir titizlikle eda edilirdi. Geceleri cami ve mescitlerde toplanan halk nafile ibadetlerle meşgul olurdu. Kuran’ın daha çok kıraat edildiği bu ayda bazı kimselerin bir gecede hatim yaptıkları da nakledilmiştir. Örneğin Muhammed b. Lübâbe’nin Ramazan ayı boyunca Kuran’ı altmış kez hatmettiği rivayet edilir.

Endülüslü Müslümanlar Ramazan ayını muhasebe ve istiğfar vakti olarak farklı şekilde değerlendirirlerdi. Kimisi Hz. Peygamber’in hasırda yatmasından esinlenerek kuru yerde yatar kimisi de günlük işlerini azaltarak uzlete çekilirdi. Uzlet için kendi evini tercih edenler olduğu gibi şehirden ayrılarak ribatlara giden kimseler de bulunurdu. Örneğin zenginliği ve cömertliğiyle öne çıkan Ahmed b. Muhammed b. Ziyad, Ramazan ayını Kurtuba Camii bitişiğindeki evinde geçirirdi. Muhammed b. Lübabe ise Ramazan ayında yalnızca farz namazlarını kılmak için evinden çıkar bunun dışında evinden ayrılmazdı.

Kadir Gecesi

Kadir Gecesi’nde camilerde özel hazırlıklar yapılırdı. Endülüs’ün en önemli camisi olan Kurtuba Ulucamii bunun başında gelirdi. Cami, Ramazan ayının yirmisinden itibaren Kadir Gecesi için özel olarak hazırlanırdı. Büyük bir ihtimamla temizlenir, tütsülenir ve yüz yirmiyi aşan avizelerdeki kandiller tutuşturulurdu. Caminin minaresi de fenerlerle donatılırdı. Ülkenin çeşitli yerlerinden insanlar Kadir Gecesi’ni ihya etmek amacıyla buraya gelirdi. Kurtuba Ulucamii’nde meydana gelen bu tablo, dışardan gelenlerin hayranlık duygularını harekete geçirirdi. Bunlardan biri olan fakih Ebû Muhammed İbrahim el-Velbenî, cemaatin çokluğu ve caminin iç-dış güzelliği karşısında hayrete düştüğünü ve hayatında daha güzel bir manzaraya şahit olmadığını ifade etmiştir.      

Yardımlaşma

Ramazan ayları Endülüs’te toplumsal yardımlaşmanın en üst seviyeye ulaştığı aylardı. Hükümdarlar bu ayda ihtiyaç sahiplerine sadaka dağıtırdı ve bu durum gelenek halini almıştı. Bu iş için özel olarak görevlendirilen memurlar bulunmaktaydı. Bu memurlar bütün mahalle ve sokakları dolaşarak durumu kötü olan kimseleri tespit eder, hükümdara ait para ve mal gibi yardımları onlara ulaştırırlardı. Bu ay içinde yalnızca hükümdarlar değil diğer devlet yetkilileri ve zengin aileler de tasaddukta bulunurlardı. Böylece Ramazan ayında ihtiyaç sahiplerine ulaşılır ve ihtiyaçları giderilmiş olunurdu.

Ramazan Bayramı

Ramazan Bayramı’nda bayram namazı musallalarda topluca kılınır, sonrasında bayramlaşma merasimi tertip edilirdi. Merasimde devlet ricali ve halktan önde gelen kimseler bayramlaşır, şairler şiirler okurdu. Daha sonra yiyecek ve tatlı ikram edilirdi. Merasim sonunda ise Kuran tilavet edilir ve ilahiler okunurdu. Şehir sokaklarında ise bayram namazı sonrasında sokağa dökülen halk birbirlerine limon, portakal, gül atarak şakalaşır ve müzik eşliğinde dans ederdi. Böylece Endülüs sokakları Bayram günü sabahtan akşama kadar büyük bir canlılığa sahne olurdu.

Netice olarak, Ramazan ayının diğer İslam coğrafyalarında olduğu gibi Endülüs’te de Müslümanların daha fazla ibadet ettiği ve maneviyatlarını güçlendirmeye çalıştıkları bir ay olduğunu söyleyebiliriz. Bulunduğu coğrafi konum dolayısıyla yaz mevsimine denk gelen Ramazan aylarında Endülüslü Müslümanlar sıcak nedeniyle zorlansalar bile çocuğundan yaşlısına oruçlarını tutmaya gayret etmişlerdir. Dini vecibelerini daha büyük bir titizlikle yerine getirmişlerdir. Günlerini evlerinde veya cami ve mescitlerde ibadet ederek ihya etmişlerdir. İhtiyaç sahiplerine gerek şahsi gerek devlet eliyle ulaşarak yardım etmişlerdir. Böylece İslam rüzgârı Endülüs’te de birlik, beraberlik ve yardımlaşmanın arttığı bir iklimi meydana getirmiştir.

Kaynakça

1. Özdemir, M. (2021). Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyet. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
2. Maalouf, A. (1996). Afrikalı Leo. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
3. Parlak, N. (2022, Nisan 19). Endülüs’te Ramazan. İnsaniyet: https://www.insaniyet.net/enduluste-ramazan